Người xưa nhắc: "Canh nhất không tham ăn, canh ba không tham dục", nghĩa là sao?

Trong kho tàng trí tuệ của người xưa, nhiều lời răn dạy được đúc kết ngắn gọn nhưng mang theo những ý nghĩa sâu xa về lối sống, sức khỏe và đạo đức. Một trong những câu nói được lưu truyền rộng rãi là: “Canh nhất không tham ăn, canh ba không tham dục.” Nghe qua tưởng đơn giản, nhưng nếu phân tích kỹ, đây là bài học quý báu về dưỡng sinh, tu thân và giữ gìn tinh – khí – thần cho con người.

Canh nhất là lúc nào? Vì sao không nên tham ăn?

“Canh nhất” theo cách tính giờ cổ của người xưa rơi vào khoảng từ 19h đến 21h tối. Đây là thời điểm sau bữa tối, cơ thể bắt đầu bước vào giai đoạn chuẩn bị nghỉ ngơi, các cơ quan nội tạng dần chuyển sang trạng thái hồi phục. Theo Đông y, khoảng thời gian này kinh mạch bao phủ qua hệ tiêu hóa – đặc biệt là dạ dày và tỳ vị. Nếu ăn uống thêm vào lúc này, nhất là các loại thức ăn khó tiêu, nhiều dầu mỡ hoặc đồ ngọt, sẽ gây áp lực lớn lên hệ tiêu hóa, khiến dạ dày phải làm việc thêm giờ trong khi lẽ ra nó cần được nghỉ ngơi.

Hơn nữa, ăn muộn vào buổi tối dễ gây ra tình trạng tích mỡ, tăng cân, khó ngủ, thậm chí lâu dài có thể dẫn đến các bệnh lý về gan, tụy, tiểu đường và rối loạn chuyển hóa. Người xưa đã nhận thấy rõ điều này nên mới nhắc nhở: “Canh nhất không tham ăn”, tức không nên ăn thêm vào buổi tối để bảo vệ cơ thể, giữ cho tiêu hóa hoạt động đúng chu kỳ sinh học.

Canh ba là khi nào? Vì sao không nên tham dục?

“Canh ba” là khoảng thời gian từ 23h đến 1h sáng – chính giữa đêm khuya. Theo y học cổ truyền, đây là lúc kinh mạch đi qua gan, cũng là thời điểm gan thực hiện chức năng giải độc và tái tạo máu. Đồng thời, đó cũng là khoảng thời gian cơ thể cần được nghỉ ngơi sâu nhất để phục hồi năng lượng sau một ngày dài hoạt động.

Trong thời điểm này, nếu con người “tham dục” – nghĩa là quan hệ tình dục, nghĩ tưởng, hoặc hành động theo dục vọng, sẽ khiến tinh khí hao tổn, ảnh hưởng trực tiếp đến thận – vốn được coi là gốc rễ sinh lực và sức khỏe trong Đông y. Người xưa tin rằng “tinh sinh khí, khí sinh thần”, một khi tinh bị hao tổn quá mức vào ban đêm sẽ khiến cơ thể mệt mỏi, suy kiệt, dễ sinh bệnh, nhất là đối với nam giới.

Ngoài ra, về mặt tinh thần và đạo đức, “canh ba không tham dục” còn mang ý nghĩa giữ lòng thanh tịnh, tránh để dục vọng lấn át vào lúc tâm trí dễ yếu mềm nhất – ban đêm tĩnh lặng. Một người biết tự kỷ luật, biết tiết chế bản thân ngay cả trong khoảnh khắc cô tịch, mới thực sự là người có bản lĩnh và tu dưỡng đạo đức.

Bài học sâu sắc từ câu nói ngắn gọn

Câu nói “Canh nhất không tham ăn, canh ba không tham dục” không đơn thuần là lời khuyên về thời gian sinh hoạt, mà còn là bài học dưỡng sinh, tu thân mang tính toàn diện:

• Về sức khỏe: Tôn trọng nhịp sinh học tự nhiên của cơ thể, ăn ngủ đúng giờ, tiết chế bản năng để duy trì tinh – khí – thần ổn định.
• Về đạo đức: Biết kiềm chế ham muốn – dù là vị giác hay dục vọng – chính là cách rèn luyện phẩm chất vững vàng, tạo dựng một đời sống thanh cao và có tiết độ.
• Về trí tuệ: Người xưa hiểu rõ mối liên hệ giữa sinh lý và tâm lý. Một cơ thể khỏe mạnh sẽ giúp tâm trí sáng suốt. Ngược lại, dục vọng quá đà sẽ làm tinh thần mê muội, dễ sinh sai lầm.

Vận dụng lời dạy xưa trong cuộc sống hiện đại

Ngày nay, với nhịp sống nhanh và áp lực công việc, không ít người thức khuya, ăn đêm, sống lệch giờ sinh học, khiến sức khỏe ngày càng suy giảm. Việc thường xuyên ăn tối muộn, ăn vặt vào buổi tối và thức khuya sử dụng thiết bị điện tử là nguyên nhân dẫn đến béo phì, mất ngủ, huyết áp cao và các bệnh mãn tính.

Bên cạnh đó, việc sống buông thả theo dục vọng, không kiểm soát hành vi và suy nghĩ về đêm cũng dễ gây ra rối loạn tinh thần, mệt mỏi, mất tập trung và ảnh hưởng tới hiệu suất công việc lẫn các mối quan hệ cá nhân.

Vì vậy, vận dụng lời dạy cổ xưa một cách thông minh sẽ giúp con người hiện đại:

• Thiết lập lối sống điều độ, lành mạnh;
• Tăng cường sức khỏe thể chất lẫn tinh thần;
• Rèn luyện khả năng tự chủ và ý chí bản thân;
• Hướng tới cuộc sống cân bằng và hạnh phúc bền vững.

Tóm lại, câu “Canh nhất không tham ăn, canh ba không tham dục” không chỉ là lời khuyên về ăn uống và sinh hoạt, mà còn là triết lý sống sâu sắc từ người xưa. Giữa xã hội hiện đại đầy cám dỗ và rối loạn nhịp sống, việc quay về với những giá trị truyền thống như vậy không chỉ giúp chúng ta bảo vệ sức khỏe, mà còn góp phần nâng cao đạo đức, tăng trưởng trí tuệ và sống một đời an yên, vững chãi.