Gia đình người Nhật rèn giũa cho những đứa trẻ của họ như thế nào? Và làm thế nào để họ hình thành được tác phong tốt cho chúng? Có nhiều người khi nghiên cứu về cách dậy con của các nước đều đặt ra những câu hỏi như vậy khi nhìn biểu hiện của những đứa trẻ Nhật Bản nơi công cộng.
Đôi khi sẽ có một vài nhận định sai lầm khi họ qua tiếp xúc ban đầu mà nói rằng, người Nhật đang biến những đứa trẻ của họ thành những cỗ máy biết vâng lời. Bởi họ cho rằng việc một đứa trẻ hoàn toàn vâng lời cha mẹ ngay từ khi còn nhỏ, nhất mực kính trọng người lớn tuổi là làm mất đi cái tính tự quyết của trẻ, không cho trẻ được bày tỏ quan điểm cá nhân của chúng. Nhưng có vẻ như không phải vậy.
Bạn có thể dễ dàng quan sát hành vi của những đứa trẻ, để đưa ra một nhận định về sự khác biệt trong giáo dục chúng ở nơi công cộng. Trên chuyến tàu, một em bé Nhật Bản thường ngồi ngay ngắn và nghiêm chỉnh trong yên lặng trên ghế của mình, trong khi một em bé người Việt sẽ biến nơi đó thành một sân khấu để múa may, chạy nhảy, nói chuyện ồn ào náo nhiệt. Trong khi các bà mẹ Việt Nam đang phải liên tục nhắc nhở con mình, thậm chí còn thì thầm hay lớn tiếng về hình phạt mà con sẽ chịu khi về tới nhà, thì các bà mẹ Nhật lại rất điềm tĩnh, yên lặng, những đứa trẻ của họ ngồi bên cạnh với một sự tự hào nho nhỏ.
Nghệ thuật Shitsuke
Shitsuke là yếu tố thứ 5 trong nguyên tắc 5S của người Nhật: Seiri (Sàng lọc) – Seiton (Sắp xếp) – Seiso (Sạch sẽ) – Seiketsu (Săn sóc) – Shitsuke (Sẵn sàng). Thật ra từ Shitsuke có nghĩa là duy trì hoặc kỷ luật bền vững, nó mang ý nghĩa văn hóa khá phong phú: Kỷ luật và luyện tập thường xuyên với tất cả mọi người. Hình ảnh người Nhật rất kỷ luật và đầy lễ nghi sẽ khiến bạn hình dung ra cách giáo dục khô cứng và nghiêm khắc. Nhưng Shitsuke cũng cần có nghệ thuật của nó, không chỉ là hình phạt và giáo huấn một cách bừa bãi.
Một lần tôi vô tình khám phá ra lý do tại sao tôi không bao giờ nhìn thấy một đứa trẻ Nhật bị trách mắng ở nơi công cộng. Trong một chuyến tàu đông đúc, tôi thấy một đứa bé đang có biểu hiện giận dỗi trên đường về nhà, người cha nhanh chóng kéo toàn bộ gia đình xuống khỏi toa xe lửa để cánh cửa kịp thời đóng lại và đoàn tàu kịp chuyển bánh, mặc dù có lẽ đó chưa phải là ga mà gia đình ông cần tới.
Sau đó ông ấy cúi xuống và bắt đầu nói chuyện một cách nghiêm khắc về hành vi cư xử không đúng đắn của cậu bé. Điều đó hoàn toàn khác hẳn với cách hành xử của tôi trong trường hợp tương tự với con trai ở trên tàu điện ngầm. Cha mẹ Nhật sẽ tự giải quyết vấn đề của họ mà không làm ảnh hưởng tới người xung quanh, đồng thời, quan trọng nhất chính là phải giữ thể diện cho đứa trẻ. Tôi đã bất ngờ khám phá được nguyên tắc trong cách phạt con của họ: Không trách mắng con chỗ đông người.
Dạy trẻ cách “mỉm cười” và nói “cảm ơn”
Trong những trường mầm non ở Nhật, dường như họ không hề quan tâm đến việc dạy kiến thức cho bọn trẻ. Chúng không có bất kì quyển vở nào, chỉ có những cuốn phác thảo mỗi tháng một lần. Trong kế hoạch giáo dục của của nhà trường cũng không hề có những môn học như Toán, chữ kana (chữ Nhật), nghệ thuật hay âm nhạc. Và cũng không có cả Tiếng Anh hay những cuộc thi Olympia Toán học quốc tế. Họ cũng không dạy trượt băng hay bơi lội.
Khi bạn hỏi họ dạy bọn trẻ những gì thì bạn sẽ không bao giờ đoán được câu trả lời: “Chúng tôi dạy bọn trẻ cách luôn luôn mỉm cười!”. Ở Nhật, bạn ở đâu không quan trọng, bạn đang nói chuyện với ai không quan trọng, mà quan trọng nhất là bạn phải ‘luôn mỉm cười’. Một cô gái luôn mỉm cười là cô gái xinh đẹp nhất. Họ còn dạy những gì nữa? Họ dạy chúng nói ‘cảm ơn’.
Bọn trẻ xách túi mà không cần sự giúp đỡ của bố mẹ.
Nhiều túi là thế, nhưng chẳng những chúng không nhờ ai giúp mà còn chạy rất nhanh đến trường.
Chúng thay quần áo liên tục. Việc thay quần áo này đã dạy bọn trẻ cách sống tự lập. Thông qua những gì mà chúng phải làm ở trường như thay quần áo, loay hoay với những rắc rối hàng ngày hay treo những chiếc khăn tay, những đứa trẻ Nhật đã bắt đầu học được thói quen giữ mọi thứ ngăn nắp từ khi chúng mới chỉ 2, 3 tuổi.
Phải mặc quần soóc vào mùa đông khi đến trường. Bạn biết đó, mùa đông ở nước Nhật rất lạnh, có nhiều trẻ đến mùa này là bệnh lên bệnh xuống. Nhưng khi hỏi các bà mẹ Nhật tại sao lại để trẻ mặc quần ngắn đến trường, các chị trả lời rất thản nhiên: “Lý do chúng tôi đưa bọn trẻ tới trường mầm non là để chúng ốm mà!”. Không nuông chiều con cái đó chính là cách dạy dỗ của họ.
Tác giả: