Các cụ căn dặn: 'Ở đời có bốn cái ngu', đâu mới là 'cái ngu' lớn nhất?

1. Làm mai

Cái ngu đầu tiên – làm mai, nghĩa là làm ông mai bà mối, mà ở đây là làm mai mối nghiệp dư, toàn người thân quen với nhau, chứ không phải dịch vụ mai mối ăn tiền. Nếu như dịch vụ mai mối chuyên nghiệp như thời hiện đại bây giờ thì đó là khôn chứ đâu có ngu. Nhưng thời xưa chưa có dịch vụ chuyên nghiệp, người đứng ra mai mối thường là một người trong làng, quen biết cả hai nhà. Để tiện việc đi lại, gia đình có thể gửi ông mai bà mối vài chục đồng uống nước, mà nhà ai nghèo quá thì thôi. 

Làm cái nghề này lợi thì ít mà hại thì nhiều. Người ta nên duyên chồng vợ thì không sao, lỡ mà không nên chuyện, mình cũng khó ăn nói với đôi bên, gặp nhau sẽ có đôi chút sượng sùng. Nên duyên chồng vợ xong cũng chưa hẳn là xong. Đến chồng bát chồng đĩa còn có lúc chạm nhau nữa là chồng vợ. Những lúc đó, người ta có khi lại nghĩ đến mình mà mắng thầm cũng nên. Đã lỡ đi làm mai cho người khác là dại rồi. Đó là chưa kể đôi khi ông mai bà mối nhận phải những “nghiệp vụ” quá khó không biết giải quyết làm sao như trai quá đẹp lấy gái quá xấu, gái giỏi giang lấy trai thiểu năng…

Tóm lại, nghiệp vụ mai mối dù chỉ tốn một ít nước bọt nhưng công sức thì có vẻ nhiều, phần “thù lao” chẳng được bao nhiêu và lắm trường hợp bị chửi xối xả, bị cả dâu rể và gia đình đôi bên “ném đá” đến hoa lá tả tơi. Vì vậy, cha ông ta mới xếp cái ngu làm mai lên đứng đầu bốn cái ngu của thiên hạ.

2. Lãnh nợ

Cái ngu thứ hai là lãnh nợ. Sở dĩ gọi là ngu vì đang yên đang lành lại đứng ra làm trung gian giữa hai người vay nợ nhau. Cuối cùng bạn gây thù chuốc oán với cả hai bên. Người đòi nợ đòi mãi không được thì họ oán bạn, mà người vay nợ bị đòi riết quá thì lại trách bạn sao không nói giúp cho họ. Lúc này bạn giúp bên này thì mất lòng bên kia, mà không giúp ai cả thì mất lòng cả hai. Đồng tiền vốn chẳng quan trọng, nhưng tự nhiên vì mấy đồng vặt mà anh em bạn bè nhìn nhau bằng đôi mắt khác, không còn tự nhiên như trước được nữa.

Cũng có khi lãnh nợ là nói về việc bạn đứng ra vay tiền giùm hoặc trả nợ giùm người ta. Đã biết người ta chây lỳ, không muốn trả tiền cho chủ nợ mà bạn còn nhảy vào “lãnh nợ” thì đúng là ngu chứ còn gì nữa. Nói rộng ra, lãnh nợ không chỉ gói gọn trong việc tiền bạc mà đôi khi còn bao hàm cả việc bạn lấy uy tín, danh dự của mình ra để bảo đảm cho người khác. Cuối cùng người ta gây ra tai họa thì bạn lại phải trả giá bằng chính danh dự, uy tín của mình.

3.Gác cu

Ngày xưa và cả bây giờ, “gác cu” là một trong những thú vui đồng ruộng của người dân Việt Nam. Nghĩa cổ của từ “gác cu” nghĩa là thú vui bẫy và chơi chim cu. Để bẫy được chim cu, người “gác cu” phải tốn khá nhiều công, nhiều của và thời gian để chọn, nuôi và thuần dưỡng được 1 con chim mồi của mình để làm mồi bẫy con chim khác. Mặc dù chỉ là một thú chơi nhưng tất cả những công đoạn này đều tiêu tốn rất nhiều thời gian và công sức.

Nhưng “gác cu” là cái ngu thứ ba không phải chỉ vì cái vất vả, mà vì một lý do khác: nếu không cẩn thận thì con chim sẽ “sổ lồng” và bay mất mà không hề “ngoảnh lại” để nhớ lại cái công của người chăm sóc nuôi dưỡng nó. Vì cái tính vô ơn, bạc nghĩa của chim cu khíến người nuôi bị mang tiếng là “ngu”.

4.Cầm chầu

Ở các làng quê Việt Nam thời xưa, “cầm chầu” là người thủ vai đánh cái trống chầu để khen, chê khi phường hát chèo, hát bội đến diễn. 

Việc này thuở xưa khi làng nào có đám lại gọi phường hát đến diễn mua vui, nếu hay thì thưởng tiền. Họ được trả công tuỳ theo tài hát của gánh hát, nhưng người đánh trống phải là người của làng được chọn ra và có vai trò quan trọng phải dùng tiếng trống chầu để điều hành và cổ vũ phường hát. Nếu người đánh trống đánh “cắc” có nghĩa là chê phường hát dở, còn nếu đánh nhiều nhịp “tùng” là ý khen phường hát hay.

Nếu người cầm chầu khen nhiều quá thì làng phải chi nhiều tiền thưởng cho phường hát, nếu thâm hụt tiền của làng thì người cầm chầu phải tự bỏ tiền túi của mình ra mà chi cho phường hát. Nhưng nếu người cầm chầu khen ít thì lại bị phường hát chê trách và cho là keo kiệt làm tổn hại đến danh dự của phường hát, và như vậy họ sẽ không được hội làng và người thưởng thức cho tiền, lúc đó phường hát bội có thể thông qua vai diễn để châm biếm đả kích nguyền rủa người đánh trống. Vì vậy mà người đánh trống khó mà làm vừa lòng cả hai được. 

Cái ngu “cầm chầu” này cũng có nét tương đồng với cái ngu “làm mai” hay “lãnh nợ” ở trên, đó là đứng ra làm trung gian giữa hai bên, vừa tốn công tốn sức, nhận lãnh nhiều trách nhiệm về mình lại còn bị tất cả mọi người chê trách.

Tác giả: Mộc