Cây phật thủ có tên khoa học Citrus medica var. sarcodactilis (Noot) Swingle. Họ cam quýt (Rutaceae). Phật thủ thái lát phơi khô hãm nước sôi như trà để uống. Quả phật thủ dùng làm thuốc phải hái khi vỏ còn xanh hoặc ngả vàng, thái lát dọc phơi khô (phật thủ phiến). Phật thủ để càng lâu càng tốt gọi là trần phật thủ. Chúng dễ bị mốc nên phải phơi khô và bảo quản tốt.
Theo y học hiện đại, phật thủ chứa nhiều vitamin và khoáng chất, hàm lượng cao gấp nhiều lần so với quả khác.
Phật thủ chứa đạm 0,9g, mỡ 0,1g, đường7,7g, xơ 0,3g, canxi 50mg, sắt 4mg, kẽm 8,35mg, selen 2,3microgam, photpho 32mg, kali 170mg, natri 10mg, đồng 0,03mg, magie 7mg; vitamin A 13microgam, B1 0,02mg, B2 0,03mg, B6 0,04mg, C 12mg, E 0,2mg, K 9microgam, Folacin 44microgam, pantothenic ax 0,46mg, niacin 0,3mg.
Theo Đông y, phật thủ tính ôn, vị cay, đắng, chua. Vào 2 kinh tỳ, phế. Tính năng điều khí toàn cơ thể, hòa trung, kiện vị, giảm ho, long đờm. Ngày dùng 3-6g dạng bột và thuốc sắc. Chủ trị các bệnh ở gan, dạ dày, tức ngực khó thở, đầy bụng, buồn nôn, tiêu hóa kém, ho đờm nhiều.
Cây phật thủ thân, lá, vỏ quả đều chứa tinh dầu, chứa hesperidin naringosid có tác dụng làm bền mao mạch chống chảy máu. Rễ chứa xantiletin, nordentatin. Phật thủ chứa nhiều hóa chất như lisnonoid, hesperosid có tác dụng chống dị ứng, chống độc, chống chảy máu, chống viêm, chống ung thư...
Tinh dầu phật thủ tác dụng kháng khuẩn, kháng virut, kháng nấm, giãn cơ trơn của phế quản, ruột, chống co thắt, giảm ho, long đờm. Quả phật thủ có limettin, citropten, diosnin, hesperidin.
Ngâm rượu
Theo nhiều bài thuốc Đông y, phật thủ rửa sạch, để ráo, cắt phiến ngâm rượu trong rượu trắng từ 7-10 ngày. Mỗi lần uống không quá 40-50 ml sẽ có tác dụng hỗ trợ điều trị các chứng rối loạn tâm thần ý thức (trầm cảm ức chế...).
Si-rô chữa ho
Phật thủ sau khi rửa sạch với muối 30 phút, vớt ra để ráo thì bổ dọc theo múi, thái lát mỏng. Mạch nha (hoặc đường phèn) cho vào nồi đun cách thủy cho chảy loãng. Xếp một lớp phật thủ, một lớp mạch nha lần lượt cho đầy bát.
Cho vào nồi đun cách thủy 1,5-2 tiếng đến khi phật thủ keo lại như mứt. Tắt bếp, lọc nước siro phật thủ mạch nha cho vào lo, để ngăn mát tủ lạnh dùng dần, đặc biệt là miếng phật thủ cho vào lọ sẽ có tác dụng giảm ho cho cả người lớn và trẻ nhỏ.
Nấu cháo
Phật thủ 10-15 g, gạo tẻ 60-80 g. Nấu phật thủ lấy nước bỏ bã, nấu với gạo tẻ, khi cháo được cho thêm đường trắng khuấy đều, đun sôi. Dùng cho các trường hợp sốt ho, đau tức vùng ngực do tràn dịch màng phổi.
Hãm trà
Phật thủ 10 g. Rửa sạch, thái nhỏ, cho nước sôi hãm uống thay nước chè ngày một lần. Dùng cho các bệnh nhân viêm loét dạ dày tá tràng, co thắt tâm vị, đầy ợ hơi, buồn nôn, nôn ói.
Tác giả: