Một buổi chiều cuối tuần, theo lời hẹn trước tôi đến thăm vị giáo sư người Bắc Âu. Tôi vừa bước vào cửa đã thấy cô con gái 5 tuổi của giáo sư chạy ra lễ phép chào hỏi. Cô bé có mái tóc vàng kim óng ánh, đôi mắt màu xanh lam tròn xoe. Lúc ấy tôi đang ôm chú gấu misa đứng cạnh cửa và ngắm nhìn vẻ đẹp tinh khiết như thiên thần của cô bé. Tôi chào giáo sư và quay ra xoa đầu em: “Bé xinh quá!”.
Khi khen ngợi cô bé, tôi bất chợt nhận ra sắc mặt của giáo sư thay đổi. Giáo sư đợi cô bé đi khỏi rồi nói với tôi: “Trò hãy xin lỗi con bé vì vừa rồi trò làm nó tổn thương”.
Tôi ngạc nhiên nhìn thầy chăm chú và hỏi: “Thưa thầy, con chỉ mới khen chứ đâu có làm tổn thương cô bé?”. Với giọng nói trầm trầm và cái lắc đầu kiên quyết, giáo sư tiếp tục: “Trò khen con bé xinh. Nhưng xinh hay xấu không do chúng quyết định mà là ở gen di truyền. Nó có thể rất vui vì điều đó, và bởi chưa biết cách phân biệt nên nó nghĩ đó là ưu điểm của mình. Thầy không muốn sau này con bé lại coi thường những đứa trẻ không xinh bằng nó. Điều này dễ làm con bé mắc lỗi. Nhưng con bé đã cố gắng cho trò biết nó ngoan ngoãn như thế nào. Con bé sẽ buồn vì trò không nhận ra điều đó”.
Với tâm thái bình tĩnh vị giáo sư tiếp tục: “Kỳ thực trò có thể khen sự lịch sự của con bé, bởi đó là nỗ lực của chính bản thân nó. Vì vậy…”, giáo sư nhún vai: “…trò hãy xin lỗi con bé vì lời khen ban nãy của mình”.
Bởi vậy khi các bậc cha mẹ biểu dương con cái mình, đừng quên ba nguyên tắc lớn sau đây:
- Khen ngợi một việc cụ thể, không khen ngợi chung chung
Thay vì chỉ nhìn vào kết quả, hãy chú ý từng sự thay đổi của trẻ nhỏ trong suốt quá trình các em học tập và trưởng thành. Vì không có nhiều kinh nghiệm và kỹ năng như người lớn, sự tiến bộ của các em diễn ra rất từ từ, thậm chí chỉ thể hiện mờ nhạt qua những chi tiết nhỏ. Nhưng nếu người lớn nắm bắt được sự thay đổi này và khen ngợi chúng, trẻ sẽ vui vẻ và có động lực để cố gắng hơn.
- Khen ngợi con cố gắng, không nên khen ngợi con thông minh
Khi con trẻ khoe với bạn một thành phẩm đẹp, điều ấy đồng nghĩa với việc trẻ muốn bạn ghi nhận sự nỗ lực của bản thân mình. Bởi thành phẩm đó chính là thứ đúc kết từ tâm sức, trí lực và sự cố gắng của trẻ.
Vì vậy, thay vì quá đỗi vui mừng, bạn cũng đừng quên rằng con đã phải nỗ lực ra sao để có được sản phẩm tuyệt vời này.
Khen ngợi sự việc, không nên khen ngợi nhân cách của con
Lời khen cần đi cùng lời giải thích, nếu không sẽ trở nên vô nghĩa. Bạn không nên khen chung chung: “Con ngoan lắm”, “Con giỏi lắm”, mà có thể là: “Con làm mẹ rất vui vì con đã nỗ lực”. Hãy cho trẻ biết tại sao trẻ lại được khen, như vậy trẻ mới hiểu đúng mẹ đang khen mình điều gì để lần sau nỗ lực làm tốt hơn.
Và đây cũng là cách dạy con của một người cha được mọi người ngưỡng mộ:
Có ai khen con đẹp. Con hãy cảm ơn và quên đi lời khen ấy.
Có ai bảo con ngoan. Hãy cảm ơn và nhớ ngoan hiền hơn nữa.
Với người òa khóc vì nỗi đau mà họ đang mang. Con hãy để bờ vai của mình thấm những giọt nước mắt ấy.
Với người đang oằn lưng vì nỗi khổ. Con hãy đến bên và kề vai gánh giúp.
Người chìa tay và xin con một đồng. Lần thứ nhất con hãy tặng họ hai đồng. Lần thứ hai hãy biếu họ một đồng. Lần thứ ba con phải biết lắc đầu. Và đến lần thứ tư con hãy im lặng, bước đi.
Con hãy biết khen. Nhưng đừng vung vãi lời khen như những cậu ấm cô chiêu vung tiền qua cửa sổ.
Lời chê bai con hãy giữ riêng mình.
Nụ cười cho người. Con hãy học cách hào phóng của mặt trời khi tỏa nắng ấm,.
Nỗi đau. Con hãy nén vào trong.
Nỗi buồn. Hãy biết chia cho những người đồng cảm.
Đừng khóc than - quỵ lỵ - van nài. Khi con biết ngày mai rồi sẽ đến - có bầu trời, gió lộng thênh thang.
Con hãy đưa tay. Khi thấy người vấp ngã.
Cần lánh xa. Kẻ thích quan quyền.
Bạn. Là người biết đau hơn nỗi đau mà con đang có.
Thù. Là người quặn đau với niềm vui mà con đang có.
Chọn bạn sai. Cả đời trả giá.
Bạn hóa thù. Tai họa một đời.
Tác giả: Minh Ngọc