Di chúc miệng có được xem là hợp pháp không?

Trong nhiều gia đình, khi người thân qua đời mà chưa kịp lập di chúc bằng văn bản, họ thường bày tỏ mong muốn cuối cùng bằng lời nói. Những “di chúc miệng” này đôi khi trở thành căn cứ duy nhất để xác định người thừa kế, đặc biệt trong các trường hợp liên quan đến công lao phụng dưỡng, chăm sóc. Tuy nhiên, để được công nhận về mặt pháp lý, loại di chúc này cần đáp ứng những điều kiện chặt chẽ theo quy định của pháp luật.

Di chúc miệng: Được chấp nhận nhưng không đơn giản

Trường hợp một bạn đọc chia sẻ mới đây đã thu hút sự quan tâm đặc biệt. Người cô ruột không có con, trước khi qua đời đã nhiều lần bày tỏ ý nguyện miệng muốn để lại ngôi nhà cho người cháu đã tận tụy chăm sóc bà suốt thời gian dài bệnh tật. Tuy nhiên, sau khi bà qua đời, tài sản rơi vào tranh chấp do không có văn bản pháp lý rõ ràng.

Vấn đề đặt ra: liệu di chúc miệng có đủ cơ sở pháp lý để người cháu được thừa kế hợp pháp tài sản?

Quan điểm pháp lý: Di chúc miệng chỉ có giá trị khi đủ điều kiện

Theo Điều 624 Bộ luật Dân sự năm 2015, di chúc là sự thể hiện ý chí của một cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi qua đời. Trong đó, di chúc có thể được lập dưới hình thức văn bản hoặc bằng lời nói – gọi là di chúc miệng – trong những trường hợp đặc biệt.

Cụ thể, Khoản 5 Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015 quy định rõ ràng về điều kiện để di chúc miệng được công nhận:

Người lập di chúc miệng phải thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước ít nhất hai người làm chứng.

Ngay sau đó, những người làm chứng phải ghi lại nội dung di chúc và cùng ký tên hoặc điểm chỉ.

Trong vòng 5 ngày làm việc kể từ ngày người để lại di chúc qua đời, văn bản ghi lại ý chí đó phải được công chứng hoặc xác nhận bởi cơ quan có thẩm quyền.

Nếu không đảm bảo các yêu cầu này, di chúc miệng sẽ không được xem là hợp pháp, dẫn đến việc chia di sản phải thực hiện theo quy định của pháp luật về thừa kế.

Chủ quan với lời trăng trối: Rủi ro tranh chấp di sản

Nhiều người thường nghĩ rằng lời trăng trối của người thân là đủ để làm chứng quyền thừa kế, đặc biệt trong hoàn cảnh tình cảm gia đình. Tuy nhiên, luật pháp đòi hỏi bằng chứng xác thực, nhằm bảo đảm tính khách quan và công bằng. Khi không có di chúc hợp lệ, tài sản sẽ được chia theo luật thừa kế theo hàng, điều này dễ dẫn đến tranh chấp giữa các thành viên khác trong gia đình.

Trong trường hợp người cháu kể trên, nếu không có di chúc miệng hợp pháp, việc chứng minh quyền thừa kế sẽ phụ thuộc vào khả năng thu thập chứng cứ về công sức chăm sóc và quá trình sử dụng tài sản.

Làm gì để bảo vệ quyền thừa kế?

Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng – Trưởng Văn phòng Luật Kết Nối cho biết: “Người có công chăm sóc người để lại tài sản có thể được hưởng phần di sản tương xứng nếu chứng minh được sự đóng góp, nhưng quá trình này rất phức tạp nếu không có di chúc rõ ràng.”

Để củng cố quyền lợi, người cháu trong tình huống này nên:

• Thu thập đầy đủ chứng cứ về việc phụng dưỡng, bao gồm: hóa đơn thuốc men, chi phí sinh hoạt, các khoản sửa chữa tài sản, hình ảnh, video hoặc tin nhắn chứng minh việc chăm sóc thường xuyên.
• Tìm nhân chứng xác nhận quá trình sống cùng, chăm sóc và lời trăng trối của người để lại tài sản.
• Tìm hiểu thông tin pháp lý liên quan đến quyền thừa kế không có di chúc, đồng thời tham khảo ý kiến luật sư để chuẩn bị hồ sơ pháp lý đầy đủ.

Di chúc miệng là hình thức di chúc đặc biệt, chỉ có hiệu lực pháp lý nếu đáp ứng đầy đủ điều kiện luật định. Việc chủ quan không lập văn bản rõ ràng có thể dẫn đến tranh chấp, mất công bằng cho người có công chăm sóc. Vì vậy, các gia đình nên khuyến khích lập di chúc bằng văn bản sớm để tránh rắc rối pháp lý về sau.