Loại cây huyền thoại có nhiều ở Huế, cây quý trong hoàng thành gắn với truyền thuyết thân phận phượng hoàng. Là cây gì?

Trồng cây ngô đồng, mong chờ phượng hoàng

Loại cây này có tên gọi là cây ngô đồng. Đây là giống cây thân gỗ không phải cây ngô đồng cảnh trồng chậu dạng thân cỏ. Từ xa xưa, ngô đồng đã là loài cây được cho là cây gỗ quý, có trong thuyền thuyết liên quan tới thân phận vua chúa, liên quan tới loài phượng hoàng tái sinh.

Phượng hoàng chỉ có trong truyền thuyết nhưng người ta tin rằng phượng hoàng chỉ đậu trên một loại thân gỗ duy nhất là cây ngô đồng. Truyền thuyết kể rằng vua Phục Hy có lần thấy tinh hoa của năm vì sao rơi xuống cây ngô đòng và chim phượng hoàng liền đến đó đậu. Chính vì thế cây ngô đồng được cho là loại cây thiêng và quý là như vậy. Thế nên người ta trồng cây ngô đồng thể hiện mơ ước thấy được phượng hoàng về đậu, và để mơ mình hóa thân như phượng hoàng, từ tràn to cất cánh bay lên linh thiêng.

Người ta còn tin rằng gỗ cây ngô đồng dùng để làm đàn sẽ tạo ra tiếng đàn thanh trong như tiếng đàn của Bá Nha- Chung Tử Kỳ khi đàn lên có thể khiến hổ nín tiếng gầm, vượn nín tiếng hú. 

Còn tại Việt Nam, ngô đồng gắn liền với truyền thuyết về núi Tản viên. Truyền thuyết kể rằng từ thời Hồng Bàng, một người thanh niên khỏe mạnh lên núi Tản Viên chặt cây để đưa về nuôi mẹ già. Nhưng lạ thay, khi chặt xong anh về gọi người lên giúp đưa cây về thì thấy thân cây lại hồi sinh như chưa từng bị đốn hạ. Anh này thấy lạ nên chặt lần nữa rồi nấp quan sát. Một ông lão tóc trắng đến gần cây, miệng nhẩm thần chú, cây thiêng đang sõng soài trên đất lại về liền gốc như cũ. Anh thanh niên chạy ra hỏi, thì công cụ tóc trắng nói:  “Ta chính là Sơn Tinh đại thần, vốn là Thái Bạch Thần Tinh Tử Vi thiên tướng, tức Thái Bạch Kim Tinh, vâng lệnh đức Ngọc đế xuống cai quản nước Nam. Cây đại thụ này là cây Ngô Đồng, cây gỗ đứng đầu trong các loại gỗ quý ở núi Tản trời Nam này, là nơi Phượng đậu cất cao tiếng gáy báo hiệu Thánh đế ra đời, đem lại buổi thái bình thịnh trị, sao có thể để ngươi chặt đi được”.  Chính vì thế nên cây ngô đồng trong văn hóa phương Đông trở thành loài cây gắn liền với vua chúa, phú quý giàu sang. Trồng cây ngô đồng là thể hiện ước mong giàu sang phú quý. Gỗ ngô đồng được xem là loại gỗ thiêng.

Câu chuyện về trồng cây ngô đồng trồng ở kinh thành Huế

Ngày nay khi tham quan Đại Nội, Huế, người ta bắt gặp những cây ngô đồng. Người ta cho rằng những cây ngô đồng trong Đại Nội Huế bắt nguồn từ thời vua Minh Mạng là quà tặng từ Quàng Đông về, trồng ở hai bên góc điện Cần Chánh. Nhà vua đã sai lính đi tìm và bắt gặp ở núi nước Nam cũng nhiều cây này nên lại mang về góc điện trồng. Có điều đặc biệt là đến nay chưa ai đủ dữ liệu xác minh cây ngô đồng ở Đại Nội Huế là ngô đồng từ thời Minh Mạng hay là giống ngô đồng Việt nam được mang từ núi về trồng. Thật khó để có thể kết luận nhưng nhiều người tin rằng những cây ngô đồng trong Đại Nội Huế là cây xuất xứ trời Nam.

Cây ngô đồng mỗi năm nở hoa màu tím hồng rất đẹp, trở thành điểm hấp dẫn du khách. Nếu bên Trung Quốc, ngô đồng rụng lá trổ hoa vào mùa thu thì ở Việt Nam, ngô đồng lại nở vào cuối xuân sang hè. 

Ngô đồng nở hoa tím hồng làm tôn lên vẻ đẹp thơ mộng cổ kính của cung đình Huế. Những cây ngô đồng trong Đại Nội huế bây giờ hàng năm nở hoa lại khiến nhiều người yêu thích tới thưởng thức ngắm nhìn. Thời vua Minh Mạng, hoa ngô đồng còn được in dấu lên Cửu Đỉnh để ngụ ý loài cây này có rất nhiều ở nước Việt Nam không riêng gì ở Trung Quốc. Điều đó cũng mang rất nhiều ẩn ý về lòng tự hào dân tộc.

Ngày nay thành phố Huế cũng đã cho trồng nhiều cây ngô đồng để tạo ra đặc trưng cho thành phố du lịch này. Những cây ngô đồng còn được thấy  ở dãy Trung Trường Sơn, từ Đông Giang - Tây Giang (Quảng Nam) cho đến Đakrông (Quảng Trị).

Người xưa nói trồng ngô đồng chờ phượng hoàng tới như muốn nói về những giấc mơ sẽ thành hiện thực. Những cây ngô đồng ở kinh thành Huế vẫn khiến người ta nao nao tưởng nhớ về một thời đã xa.

Tuy nhiên nhiều nơi người ta nhầm cây ngô đồng với cây bã đậu. Thực chất hai loại cây này rất khác nhau. Cây bã đậu hiện mọc ở nhiều tỉnh thành trên cả nước nhưng cây ngô đồng thì chỉ có nhiều ở một số nơi thuộc khu vực miền Trung như Nghệ An, Huế.

Tác giả: An Nhiên