“Lươn trông trăng” là gì mà người xưa dặn: Dù nghèo mấy cũng tuyệt đối không được ăn?

“Lươn trông trăng” là gì? Liệu thật sự có tồn tại một loài lươn đặc biệt như vậy trong đời thực?

Trong dân gian vẫn lưu truyền những câu chuyện về “lươn trông trăng” – một loại lươn đồng được cho là to lớn bất thường so với lươn ruộng thông thường, mang hai đặc điểm rất khác biệt. Thứ nhất, chúng được cho là chuyên ăn xác động vật chết ngoài đồng, chẳng hạn như xác chó, mèo. Thứ hai, theo lời kể, chúng thường ngẩng đầu nhìn lên trời vào những đêm trăng tròn, nên được gọi bằng cái tên đầy hình ảnh: “lươn mặt trăng” hay “lươn trông trăng”.

Chính bởi những đặc tính kỳ lạ này mà nhiều người xưa tin rằng loại lươn này tuyệt đối không nên ăn. Một số vùng còn quan niệm rằng “lươn trông trăng” có độc, nếu ăn phải sẽ bị ngộ độc, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng. Truyền thuyết này được cho là bắt nguồn từ một câu chuyện thời nhà Minh ở Trung Quốc, kể về một chàng trai tử vong sau khi ăn lươn lạ bắt ngoài đồng vào đêm trăng. Từ đó, niềm tin rằng “lươn trông trăng” mang độc tố được truyền miệng qua nhiều thế hệ.

Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có bằng chứng khoa học xác thực nào cho thấy lươn đồng là loài nguy hiểm. Thực tế, lươn là món ăn quen thuộc trải dài khắp ba miền đất nước, và chưa từng ghi nhận trường hợp tử vong nào do ăn lươn được chế biến đúng cách.

Một số hiện tượng như lươn ngẩng đầu khỏi mặt nước vào ban đêm thường xảy ra khi môi trường sống của chúng bị ô nhiễm, thiếu oxy – đây là phản ứng tự nhiên để sinh tồn, không mang ý nghĩa tâm linh hay dị biệt.

Đặc biệt, lươn đồng thường hoạt động mạnh vào ban đêm, nhất là những đêm trăng sáng, nên việc người dân dễ bắt được lươn trong thời điểm đó cũng là điều dễ hiểu. Câu chuyện “lươn trông trăng” có thể chỉ là cách mà người xưa quan sát tự nhiên rồi thêm thắt để cảnh báo con cháu cẩn trọng khi ăn uống, nhất là với những con lươn lớn, không rõ nguồn gốc, dễ mang mầm bệnh do sống trong môi trường ô nhiễm.

Tóm lại, "lươn trông trăng" là một hình ảnh dân gian giàu tính biểu tượng, hơn là một sinh vật có thật. Dù mang sắc thái truyền thuyết, câu nói của người xưa vẫn nhắc nhở thế hệ sau về sự thận trọng khi chọn lựa thực phẩm – nhất là những loại bắt ngoài tự nhiên, không rõ xuất xứ.

Vì sao người xưa khuyên không nên ăn “lươn trông trăng”?

Theo quan niệm dân gian, “lươn trông trăng” là loại lươn đồng đặc biệt, thường xuất hiện vào ban đêm và có thói quen ăn xác thối – điều khiến nhiều người cho rằng chúng không an toàn để ăn. Trên thực tế, điều này không phải không có cơ sở nếu xét đến đặc tính sinh học của loài lươn.

Lươn vốn là loài cá có bản tính săn mồi, ăn tạp và khá hung dữ. Chúng không chỉ ăn các sinh vật nhỏ như cá con, tôm, ếch nhái, mà khi thiếu thức ăn, còn có thể ăn xác động vật phân hủy ngoài đồng, như xác chó, mèo.

Những con lươn càng lớn thì càng có xu hướng tiêu thụ các loại thức ăn ô nhiễm này nhiều hơn, từ đó tiềm ẩn nguy cơ chứa vi khuẩn, ký sinh trùng và các chất độc hại mà mắt thường khó nhận biết. Vì vậy, dân gian khuyên không nên ăn những con lươn “quá khổ”, đặc biệt là loại nghi ngờ sống lâu trong môi trường bẩn.

Bên cạnh đó, nhiều người tin rằng lươn lớn tiềm ẩn độc tố cao hơn. Thực tế, độc tố trong lươn chủ yếu nằm ở máu – không phải thịt – và khi lươn càng to, lượng máu càng nhiều. Nếu không được chế biến cẩn thận, không loại bỏ kỹ nội tạng và không nấu đủ nhiệt độ, các độc tố này có thể gây ngộ độc thực phẩm. Điều này khiến việc ăn lươn lớn trở nên rủi ro hơn so với lươn nhỏ, dù đây là món ăn phổ biến.

Từ góc độ dân gian đến sinh học, có thể thấy lời dặn “không nên ăn lươn trông trăng” không chỉ là mê tín, mà còn phản ánh kinh nghiệm sống và sự cẩn trọng trong lựa chọn thực phẩm của cha ông xưa.