Tổ tiên dặn: Ngày 5/5 âm lịch rất sợ 3 điều này, không tránh được họa cả năm. Là điều gì?

Ngày 5/5 âm lịch, còn được gọi là Tết Đoan Ngọ hay Tết diệt sâu bọ, là một trong những dịp lễ truyền thống quan trọng của người Việt. Tuy nhiên, từ xa xưa trong dân gian vẫn lưu truyền câu nói: “Sợ nhất ngày 5/5 âm lịch”. Không phải ngẫu nhiên người xưa lại dành cho ngày này sự e ngại đến vậy. Thực tế, nỗi sợ đó bắt nguồn từ kinh nghiệm sống, sản xuất nông nghiệp và cả những yếu tố tâm linh, khí hậu thời tiết mà tổ tiên ta đã đúc kết.

1. Nỗi sợ ngày 5/5 âm lịch: nắng nóng ảnh hưởng đến sức khỏe và mùa màng

Với nền văn minh lúa nước, người Việt cổ rất chú trọng quan sát thời tiết để phục vụ sản xuất nông nghiệp. Ngày 5/5 âm lịch rơi vào thời điểm giữa năm, khi vụ lúa chiêm vừa kết thúc và chuẩn bị bước vào vụ mùa mới. Đây cũng là thời điểm nắng nóng bắt đầu tăng mạnh, báo hiệu một mùa hè oi bức sắp đến.

“Đoan” có nghĩa là bắt đầu, còn “Ngọ” là giờ chính Ngọ (giữa trưa) – tượng trưng cho dương khí cực thịnh. Vào đúng ngày này, nếu thời tiết đã nắng nóng gay gắt thì cả mùa hè thường sẽ rất khắc nghiệt. Điều đó khiến việc canh tác, gieo cấy gặp nhiều khó khăn. Nắng quá gắt có thể khiến mạ non bị cháy, lúa không bén rễ, từ đó ảnh hưởng lớn đến năng suất và thậm chí dẫn đến mất mùa, đói kém.

Không chỉ với mùa màng, thời tiết cực đoan trong dịp này còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người. Dương khí thịnh làm mất cân bằng âm – dương, khiến cơ thể dễ mệt mỏi, sinh bệnh. Trong quá khứ, khi y học còn chưa phát triển, hiện tượng đột quỵ, sốt cao, mệt lả giữa trưa được cho là do “tà khí” hay “khí độc”. Bởi vậy, người xưa càng kiêng kị và cẩn trọng trong ngày này.

2. Sợ sâu bọ, dịch bệnh phát triển mạnh – mối đe dọa cả với người lẫn cây trồng

Vào thời điểm tháng 5 âm lịch, tiết trời nóng ẩm là điều kiện thuận lợi cho côn trùng, sâu bọ và vi khuẩn sinh sôi. Với người nông dân, đây là mối lo lớn bởi nếu không kiểm soát kịp, sâu bệnh có thể tấn công cây trồng, phá hoại mùa màng trong chớp mắt.

Còn với con người, thời tiết oi bức cộng thêm vệ sinh thực phẩm kém, việc bảo quản thức ăn không đảm bảo rất dễ dẫn đến ngộ độc, dịch bệnh về tiêu hóa và hô hấp. Thời xưa, khi chưa có các loại thuốc hiện đại hay thiết bị làm mát, người dân chỉ biết dựa vào tự nhiên để phòng bệnh. Do đó, sự bùng phát của dịch bệnh trong giai đoạn này càng khiến ngày 5/5 trở nên đáng sợ.

Từ nỗi sợ này, dân gian mới hình thành phong tục ăn rượu nếp, bánh tro, thịt vịt... với niềm tin giúp tiêu diệt sâu bọ trong cơ thể, hỗ trợ tiêu hóa, thanh lọc cơ thể để tránh bệnh tật.

3. Sợ ngày 5/5 âm lịch – “tháng trùng ngày” mang năng lượng bất ổn

Xét theo góc nhìn tâm linh, ngày 5/5 âm lịch còn được coi là “nguyệt kiến ngũ” – tức ngày mà số của tháng và ngày trùng nhau. Trong quan niệm cổ, những ngày như vậy thường mang theo điềm báo không lành. Theo Kinh Dịch, số 5 đại diện cho sự vận động mạnh mẽ, trung tâm của mọi chuyển động. Khi hai số 5 trùng nhau, năng lượng dễ trở nên hỗn loạn, mất kiểm soát.

Chính vì thế, người xưa kiêng kỵ làm việc lớn vào ngày này như: cưới hỏi, động thổ, khai trương hay đi xa. Họ lo ngại ngày 5/5 có thể kéo theo những biến động khó lường, ảnh hưởng đến sức khỏe, tài vận và cả sự bình an trong gia đạo.

Thậm chí, có quan niệm rằng sinh con vào ngày 5/5 sẽ khiến đứa trẻ có cuộc đời nhiều thăng trầm, bất ổn, mẹ sinh khó và tương lai không thuận lợi. Dù điều này chưa có cơ sở khoa học rõ ràng, nhưng nó phản ánh nỗi e dè, thận trọng của người xưa trước những bất thường của tự nhiên.

4. Góc nhìn khoa học: Vì sao nên cẩn trọng trong ngày 5/5?

Dưới góc nhìn hiện đại, nỗi lo của tổ tiên ta cũng không hẳn không có cơ sở. Tháng 5 âm lịch thường rơi vào tháng 6 – 7 dương lịch, là giai đoạn cao điểm của mùa hè, thời tiết oi bức, nhiệt độ có thể đạt đỉnh. Đây cũng là lúc cơ thể con người dễ mất nước, suy yếu sức đề kháng, tăng nguy cơ đột quỵ, say nắng, ngộ độc thực phẩm.

Đồng thời, độ ẩm cao lại là điều kiện lý tưởng cho vi khuẩn, virus, nấm mốc sinh sôi mạnh mẽ. Nếu không có biện pháp bảo quản thực phẩm tốt, ăn uống thiếu vệ sinh rất dễ bị ngộ độc hoặc mắc các bệnh tiêu hóa.

Như vậy, dù xét về tâm linh hay khoa học, ngày 5/5 vẫn là một thời điểm đặc biệt cần thận trọng trong sinh hoạt, ăn uống và lao động và đó cũng là thời điểm dự báo thời tiết mùa màng  tiếp theo.

5. Những điều nên kiêng và cách hóa giải vận xui ngày 5/5

Với quan niệm đây là “ngày độc”, một ngày đáng sợ nên trong dân gian xưa có nhiều điều kiêng kỵ trong ngày 5/5:

• Tránh cưới hỏi, khởi công, khai trương
• Hạn chế đi xa, bắt đầu công việc quan trọng
• Không sinh con vào ngày này nếu có thể tránh

Người xưa cũng truyền nhau nhiều phong tục mang ý nghĩa tích cực để giải xui tránh nguy hiểm, trấn áp nỗi sợ như:

• Ăn rượu nếp, bánh tro, thịt vịt: giúp giải nhiệt, hỗ trợ tiêu hóa, phòng tránh bệnh mùa hè.
• Treo ngải cứu, tỏi, dây ngũ sắc trước nhà: để xua đuổi tà khí, sâu bọ.
• Tắm lá thơm: như lá bưởi, sả, ngải cứu… giúp thanh lọc cơ thể, thư giãn tinh thần.
• Nhuộm móng tay đỏ, tránh ra đường vào chính Ngọ (giữa trưa): giảm tiếp xúc với dương khí quá mạnh.

Những nỗi sợ trong ngày 5/5 mà ông bà nhắc nhở con cháu không chỉ phản ánh quan niệm dân gian mà còn cho thấy sự nhạy bén, quan sát sâu sắc của người xưa với thời tiết, sức khỏe và sản xuất nông nghiệp. Ngày nay, tuy không còn quá lo ngại nhưng đây vẫn là dịp để mỗi người chú ý hơn tới ăn uống, sinh hoạt, bảo vệ sức khỏe trong mùa hè nắng nóng. Đồng thời, việc gìn giữ các phong tục truyền thống trong Tết Đoan Ngọ cũng là cách để chúng ta trân trọng di sản văn hóa và tri thức dân gian quý báu.