Bộ lạc nguyên thủy sắp biến mất
Bộ lạc Himba là một nhóm dân tộc bản địa sinh sống ở vùng Kunene, phía bắc Namibia và một phần Angola trong nhiều thế kỷ. Bộ lạc này nổi tiếng với những phong tục, truyền thống và lối sống vô cùng độc đáo. Mặc dù có lịch sử lâu đời nhưng đối với những người ngoài cộng đồng, bộ tộc Himba vẫn còn khá xa lạ. Vì vậy mà họ trở thành một nhóm người hấp dẫn và bí ẩn đối với du khách.
Những người Himba được biết đến với vẻ ngoài nổi bật, đặc trưng bởi làn da đỏ như son và kiểu tóc cầu kỳ. Họ là một nhóm bán du mục, phụ thuộc rất nhiều vào vật nuôi, chủ yếu là gia súc và dê để sinh tồn.
Không rõ nguồn gốc chính xác của người Himba nhưng người ta tin rằng họ đã di cư từ phía đông đến vùng Kunene ở phía bắc Namibia vào thế kỷ 16. Trong nhiều thế kỷ, bộ tộc này theo lối sống bán du mục, di chuyển cùng gia súc và dê của họ để tìm kiếm nguồn nước và đất chăn thả. Họ đã phát triển mối liên hệ sâu sắc với vùng đất và di sản văn hóa phong phú được truyền qua nhiều thế hệ.
Cuối thế kỉ 19, người Himba chạm trán với các cường quốc thực dân châu Âu đang tìm cách thiết lập quyền kiểm soát khu vực. Chính quyền thuộc địa đã đưa Cơ đốc giáo, lính đánh thuê đến và buộc người Himba phải định cư trong các ngôi làng. Điều này đã phá vỡ lối sống truyền thống của họ và dẫn đến mất đất chăn thả gia súc, ảnh hưởng đáng kể đến nền kinh tế dựa vào chăn nuôi của họ.
Thế kỉ 20, Namibia giành được độc lập từ Nam Phi. Người Himba tiếp tục đối mặt với những thách thức khi họ đấu tranh để bảo vệ di sản văn hóa và duy trì lối sống của mình. Gần đây, người Himba phải đối mặt với những thách thức khác gồm các vấn đề về quyền sử dụng đất, hạn hán, tác động của du lịch và hiện đại hóa. Bất chấp những thách thức này, người Himba đã chống lại sự đồng hóa văn hóa và duy trì bản sắc độc đáo của họ.
Phụ nữ Himba chỉ tắm 1 lần trong đời
Phụ nữ ở đây chỉ tắm duy nhất 1 lần trong đời vào trước khi cưới. Lý do bắt nguồn từ điều kiện môi trường khắc nghiệt, nước là báu vật đối với tộc người này. Tuy nhiên, dù không tắm bằng nước, phụ nữ Himba vẫn có bí quyết làm đẹp cực độc đáo.
Phụ nữ Himba sử dụng otjize, hỗn hợp của đất son, bơ và các thành phần khác để bôi lên da. Vẻ ngoài nổi bật của otjize không chỉ mang tính thẩm mỹ mà còn giúp họ thích nghi với môi trường sa mạc khắc nghiệt.
Đối với họ, tập tục này là một phần thiết yếu trong bản sắc văn hóa, giúp bảo vệ làn da khỏi ánh nắng mặt trời, xua đuổi côn trùng và giữ cho da sạch. Chất béo từ bơ giữ ẩm cho da và tóc, giúp ngăn ngừa khô và giúp họ giữ vệ sinh.
Hỗn hợp này cũng mang tính biểu tượng trong văn hóa Himba, đại diện cho sự kết nối với linh hồn tổ tiên và trái đất. Bất chấp những nỗ lực hiện đại hóa ở Namibia, nhiều người Himba vẫn tiếp tục coi tập tục truyền thống này như một khía cạnh không thể thiếu trong di sản văn hóa độc đáo của họ.
Vì nguồn nước khan hiếm nên không ai được dùng nó để giặt giũ, tắm rửa. Vậy nên phụ nữ Himba sẽ tắm khói hàng ngày để giữ vệ sinh cá nhân. Họ đặt than đang âm ỉ cháy vào một cái bát nhỏ đựng lá và cành của cây Commiphora. Khi khói bắt đầu bốc lên, người ta cúi đầu trước bát cho đổ mồ hôi. Để tắm toàn bộ cơ thể, phụ nữ Himba quấn mình trong một tấm chăn để giữ khói và nhiệt dưới lớp vải.
Gene di truyền bí ẩn và chế độ đa thê
Với ý thức cộng đồng mạnh mẽ và đánh giá cao sự hòa hợp xã hội, người Himba có một hệ thống tổ chức xã hội phức tạp với cấu trúc thứ bậc dựa trên tuổi tác và giới tính.
Văn hóa Himba cho phép đàn ông lấy nhiều vợ và phụ nữ Himba có quyền tự quyết và lựa chọn trong hôn nhân. Ở đây, hôn nhân dựa trên sự đồng thuận của 2 bên, phụ nữ có thể ly hôn nếu họ không hạnh phúc hoặc bị ngược đãi.
Tuy nhiên, người Himba bị ảnh hưởng bởi một gene di truyền bí ẩn. Nhiều cậu bé chết trước 15 tuổi. Vì vậy tỉ lệ nam nữ bị mất cân đối nghiêm trọng. Và để giải quyết vấn đề hôn nhân của những cô gái trong bộ lạc, họ tiếp tục duy trì chế độ đa thê.
Họ quy định mỗi đàn ông phải cưới ít nhất 5 vợ nếu không sẽ bị phạt. Sính lễ chỉ cần 3 con bò (một đực, hai cái).
Phụ nữ Himba đóng một vai trò quan trọng trong xã hội. Họ nuôi dạy và giáo dục con cái, chịu trách nhiệm giảng dạy các giá trị và truyền thống văn hóa cho thế hệ tiếp theo và là những người lãnh đạo cộng đồng.
Dù nỗ lực duy trì các giá trị văn hóa truyền thống và thực hành chế độ đa thê nhưng ngày nay, rất nhiều người Himba đã thoát ly, rời khỏi quê hương và tiếp cận với xã hội hiện đại. Kịch bản tộc người Himba biến mất hoàn toàn rất có thể sẽ trở thành hiện thực trong tương lai.
Tác giả: Trần Thu Thủy