Đậu mùa khỉ là tình trạng khẩn cấp toàn cầu: Chuyên gia chỉ dấu hiệu nhận biết, cách phòng ngừa, ai cũng cần biết

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ, hầu hết mọi người sẽ hồi phục sau khi nhiễm bệnh khoảng 2-4 tuần. Virus gây phát ban có thể lan rộng khắp cơ thể. Những người đã nhiễm virus cho biết phát ban, trông giống như mụn nhọt hoặc mụn nước, có thể rất đau.

Đợt bùng phát bệnh đậu mùa ở khỉ hiện nay là rất bất thường vì nó đang lây lan rộng rãi ở các quốc gia Bắc Mỹ và Châu Âu, nơi thường không tìm thấy loại virus này. Châu Âu hiện là tâm chấn toàn cầu của đợt bùng phát, chiếm hơn 80% trường hợp nhiễm bệnh được xác nhận. Hiện nay, một số quốc gia Châu Á, trong đó có Nhật Bản cũng đã ghi nhận những ca bệnh đầu tiên.

Các triệu chứng và yếu tố nguy cơ

CDC Hoa Kỳ khuyến cáo mọi người nên tránh tiếp xúc thân mật với những người bị phát ban trông giống như bệnh đậu mùa khỉ và xem xét giảm thiểu quan hệ tình dục với nhiều bạn tình hoặc bạn tình ẩn danh.

Trước đây, bệnh đậu mùa khỉ thường bắt đầu với các triệu chứng tương tự như bệnh cúm, bao gồm sốt, nhức đầu, đau cơ, ớn lạnh, kiệt sức và sưng hạch bạch huyết. Sau đó, bệnh tiến triển thành phát ban có thể lan rộng khắp cơ thể. Bệnh nhân được coi là dễ lây nhiễm nhất khi phát ban.

Nhưng trong đợt bùng phát hiện tại, các triệu chứng không điển hình. Một số người phát ban đầu tiên, trong khi những người khác phát ban mà không có bất kỳ triệu chứng giống cúm nào. Nhiều bệnh nhân đã phát ban khu trú trên bộ phận sinh dục và hậu môn của họ.

CDC và WHO cho biết phát ban rất dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lây truyền qua đường tình dục thông thường.

Theo CDC, mặc dù bệnh đậu khỉ có thể lây lan qua các giọt đường hô hấp, nhưng điều này đòi hỏi sự tương tác trực diện lâu dài. Các quan chức y tế không tin rằng bệnh đậu mùa khỉ đang lây lan qua các giọt bắn nhỏ như Covid.

Bệnh đậu mùa ở khỉ cũng có thể lây lan khi tiếp xúc với các vật liệu bị ô nhiễm, chẳng hạn như khăn trải giường và quần áo.

Bệnh đậu mùa khỉ lây như thế nào?

Trước đây, người ta thường mắc bệnh đậu mùa khỉ do tiếp xúc gần với động vật bị nhiễm bệnh. Ellen Carlin, một nhà nghiên cứu tại Đại học Georgetown, người nghiên cứu về các bệnh lây truyền từ động vật sang người, sự lây nhiễm có thể là do động vật cắn, cào, dịch cơ thể, phân hoặc do ăn thịt chưa được nấu chín.

Loại virus này được phát hiện lần đầu tiên trên khỉ trong phòng thí nghiệm vào năm 1958, nhưng các nhà khoa học cho rằng loài gặm nhấm là vật mang bệnh đậu mùa khỉ chính trong tự nhiên. Nó chủ yếu được tìm thấy ở Trung và Tây Phi, đặc biệt là ở các khu vực gần rừng mưa nhiệt đới - và sóc dây, sóc cây, chuột túi Gambian và chuột ngủ đông đều được xác định là những vật mang mầm bệnh tiềm năng.

Tiến sĩ Carlin nói: ''Virus có thể đã lưu hành trong những con vật này trong một thời gian rất dài. Và phần lớn, nó đã ở trong các quần thể động vật".

Trường hợp mắc bệnh đậu mùa trên người đầu tiên được phát hiện vào năm 1970 tại Cộng hòa Dân chủ Congo. Kể từ đó, virus này thường xuyên gây ra các vụ dịch nhỏ, mặc dù hầu hết chỉ giới hạn ở vài trăm trường hợp ở 11 quốc gia Châu Phi.

Trong quá khứ, một số ít trường hợp đã đến các lục địa khác do du khách mang theo hoặc nhập khẩu các động vật ngoại lai đã truyền virus cho vật nuôi trong nhà và sau đó cho chủ nhân của chúng.

Có thể virus đã tiến hóa để dễ lây lan hơn trong đợt bùng phát này. Các nhà nghiên cứu xác định trình tự virus đậu mùa khỉ từ các trường hợp gần đây đã ghi nhận một số đột biến, nhưng có thể mất một thời gian để hiểu được vai trò của những thay đổi này. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia tin rằng bệnh đậu mùa khỉ có thể được kiểm soát. ''Sự lây truyền thực sự xảy ra khi tiếp xúc vật lý gần gũi, tiếp xúc da với da. Vì vậy, nó hoàn toàn khác với Covid'', Tiến sĩ Van Kerkhove, trưởng nhóm kỹ thuật của WHO về Covid-19 nói.

Theo WHO, virus đậu mùa khỉ cũng có thể lây lan khi chạm vào hoặc dùng chung các vật dụng bị nhiễm bệnh như quần áo và giường ngủ, hoặc do các giọt bắn tiết ra khi hắt hơi hoặc ho.

Các đường lây truyền bệnh đậu khỉ khác bao gồm từ mẹ sang thai nhi qua nhau thai hoặc khi tiếp xúc gần trong và sau khi sinh.

Phần lớn các trường hợp mắc bệnh cho đến nay là ở nam giới trẻ tuổi, nhiều người trong số đó tự nhận mình là nam giới có quan hệ tình dục đồng giới, mặc dù có rất ít bằng chứng cho thấy việc lây truyền bệnh đậu khỉ xảy ra qua tinh dịch hoặc các chất dịch cơ thể khác được trao đổi trong quá trình quan hệ tình dục. Thay vào đó, tiếp xúc với các tổn thương bị nhiễm trùng khi quan hệ tình dục có thể là một con đường hợp lý hơn. Tiến sĩ Andy Seale, cố vấn của Chương trình HIV, viêm gan và STIs của WHO, cho biết mọi người có thể mắc bệnh đậu mùa khỉ khi tiếp xúc gần gũi.

Phòng ngừa và điều trị bệnh đậu mùa khỉ như thế nào?

Vì bệnh đậu mùa khỉ không phải là một loại virus mới, nên đã có vắc xin và thuốc kháng virus để ngăn ngừa và điều trị căn bệnh mà nó gây ra.

Dù vậy, theo CDC Hoa Kỳ, vẫn chưa có dữ liệu về hiệu quả của vắc xin phòng bệnh đậu mùa khỉ trong đợt bùng phát hiện nay.

WHO không khuyến nghị tiêm chủng hàng loạt vào thời điểm này. Không giống như Covid, vắc xin phòng bệnh đậu mùa và đậu mùa khỉ có thể được tiêm sau khi tiếp xúc do thời gian ủ bệnh dài của virus. Tuy nhiên, theo CDC Hoa Kỳ, các loại vắc xin cần được tiêm trong vòng 4 ngày kể từ ngày tiếp xúc để có cơ hội tốt nhất ngăn ngừa sự khởi phát của bệnh.

Tác giả: Vũ Ngọc