'Mẹ đẻ' của vắc-xin AstraZeneca: Bỏ cơ hội kiếm triệu USD để vắc-xin được bán với giá rẻ, cứu hàng triệu người

Người phụ nữ có niềm đam mê khoa học

Sarah Gilbert sinh năm 1962 trong một gia đình cơ bản ở Northamptonshire, miền Trung nước Anh. Bố của bà là một nhân viên văn phòng còn mẹ là giáo viên tiếng Anh.

Niềm đam mê y khoa của bà bắt đầu từ khi theo học tại trường Kettering. Sau đó, bà đã tốt nghiệp Đại học East Anglia, chuyên ngành sinh học và tiếp tục học lên tiến sĩ ngành di truyền học tại Đại học Hull.

Năm 1994, Sarah Gilbert gia nhập Đại học Oxford.

Năm 1998, sự nghiệp nghiên cứu khoa học của Sarah Gilbert bị gián đoạn khi bà sinh con (2 gái, 1 trai). Hai vợ chồng bà cùng là nhà nghiên cứu khoa học và đồng lương hạn hẹp của họ không đủ trả tiền cho con đi nhà trẻ. Khi đó, chồng bà Gilbert đã tình nguyện hi sinh sự nghiệp để chăm sóc con cái và để vợ có cơ hội tiếp tục con đường nghiên cứu.

Năm 2004, bà trở thành giảng viên. 6 năm sau, bà là thành viên của Viện Jenner của Đại học Oxford.

Bà Gilbert cho biết: "Ban đầu, tôi tới Oxford để làm việc trong một dự án về gene người. Nghiên cứu chú trọng vào một loại phản ứng miễn dịch cụ thể, bảo vệ con người khỏi bệnh sốt rét. Vì vậy, công đoạn tiếp theo là tạo ra loại vắc-xin hiệu quả thông qua phản ứng miễn dịch này. Đó chính là cách tôi tiếp cận vắc-xin".

Nền tảng của vắc-xin Covid-19 AstraZeneca

Năm 2007, Quỹ Wellcome Trust quyết định tài trợ cho bà dự án phát triển vắc-xin cúm mùa. Lúc này, bà Gilbert mới hoàn thành mong muốn bấy lâu là lập một nhóm nghiên cứu chuyên sâu về vắc-xin.

Năm 2014, nhóm nghiên cứu của bà đã thử nghiệm loại vắc-xin đầu tiên ngừa Ebola. Khi dịch MERS-CoV (hội chứng hô hấp Trung Đông) bùng phát, bà cũng đã đến Ả Rập Xê Út để phát triển một loại vắc-xin cho loại virus corona này.

Đến đầu năm 2020, khi vắc-xin ngừa MERS bước sang giai đoạn thử nghiệm lần 2 thì dịch Covid-19 xuất hiện ở Trung Quốc. Thời điểm này bà dành một vài ngày để theo dõi bệnh. Khi biết nó do một loại virus cho một loại virus corona gây ra, bà đã có ý tưởng phát triển một loại vắc-xin khác tương tự như cách đã làm với MERS.

Theo lời của những người đồng nghiệp, thời điểm đó giáo sư Sarah Gilbert đã làm việc từ sáng sớm đến tối muộn, có hôm bà làm việc từ 4 giờ sáng. Cuối cùng, chỉ 1 tuần sau khi các nhà khoa học Trung Quốc công bố cấu trúc di truyền của loại virus mới, nhóm của bà Gilbert đã thiết kế xong vắc-xin Covid-19 - vắc-xin Oxford/AstraZeneca.

Trong vòng 65 ngày, phòng thí nghiệm của giáo sư Sarah Gilbert đã tạo ra những liều vắc-xin đầu tiên. Sau đó, nó được thử nghiệm trên nhiều tình nguyện viên trong đó có cả các con của bà Gilbert. Các con bà đều theo học ngành hóa sinh tại trường đại học và rất ủng hộ công việc của mẹ.

Từ bỏ bằng sáng chế vắc-xin Covid-19, từ bỏ cơ hội kiếm hàng triệu USD

Ngày 23/11/2020, Đại học Oxford và đối tác AstraZeneca công bố thông tin vắc-xin ngừa Covid-19 do họ hợp tác sản xuất có hiệu quả từ 70-90% trong các thử nghiệm lâm sàng giai đoạn cuối. Đây là một tin vui mang lại hy vọng trong việc kiểm soát dịch bệnh đang lây lan trên toàn thế giới.

Theo thống kê của Wego Travel Blog, tính đến ngày 16/8, vắc-xin của Oxford/AstraZeneca đã được 121 quốc gia và vùng lãnh thổ cấp phép sử dụng.

Đặc biệt, giá của một liều vắc-xin AstraZeneca rẻ hơn rất nhiều các loại vắc-xin Covid-19 khác. Ví dụ Novavax có giá 16 USD/liều, Pfizer là 19.5 USD/liều, Moderna là 32-37 USD/liều, Sinopharm là 20-30 USD/liều thì AstraZeneca chỉ có 3-4 USD/liều.

Ngay khi thử nghiệm của vắc-xin Oxford/AstraZeneca có kết quả tốt, bà Gilbert chọn từ bỏ bằng sáng chế vắc-xin đồng nghĩa với việc bỏ cơ hội kiếm hàng triệu USD để cứu sống hàng chục triệu người trên thế giới.

Bà đã tặng trọn vẹn thành quả nghiên cứu vắc-xin này cho cộng đồng, thỏa thuận với hãng dược phẩm Astra Zeneca rằng vắc-xin phải được phân phối phi lợi nhuận với gia gốc chính thức thật rẻ, chỉ khoảng 3 USD/liều

Ngoài mức giá thành rất rẻ, vắc-xin AstraZeneca còn có ưu điểm là chỉ cần bảo quản ở nhiệt độ lạnh thường từ 2-8 độ C, tạo điều kiện dễ hàng hơn cho khâu vận chuyển và bảo quản, kể cả ở những nước nghèo.

Tác giả: Thanh Huyền