5 kiểu yêu thương sai lầm của cha mẹ làm đánh mất đi tài năng của trẻ

Trong quá trình nuôi dạy con, điều cốt lõi là tạo điều kiện cho trẻ phát triển theo đúng bản chất tự nhiên của mình. Thế nhưng, nhiều phụ huynh lại thiếu niềm tin vào khả năng của con, từ đó vô tình ngăn cản cơ hội cho sự phát triển của trẻ.

"Điển hình nhất trong số đó là 5 hành vi mà nhiều bậc phụ huynh thường nghĩ là tích cực, nhưng thực chất lại có thể làm suy giảm tiềm năng phát triển của con cái."

Làm thay trẻ mọi việc

Nhiều bậc phụ huynh thường nghĩ rằng việc sắp xếp mọi thứ một cách tỉ mỉ cho con cái là biểu hiện của tình yêu thương. Tuy nhiên, thực tế cho thấy điều này có thể gây bất lợi cho sự phát triển của trẻ. Khi cha mẹ can thiệp quá nhiều vào đời sống cá nhân của con, điều này có thể phản ánh sự thiếu niềm tin vào khả năng và tính độc lập của trẻ. Chẳng hạn, nếu một em bé 4 tuổi muốn tham gia quét dọn nhà cửa, nhưng người mẹ lại cho rằng trẻ không thể làm sạch sẽ nên không cho phép con thực hiện công việc ấy, thì điều này có thể khiến trẻ cảm thấy mình không có khả năng.

Khi trẻ em thể hiện mong muốn tự mình thực hiện các hoạt động, điều này phản ánh một dấu hiệu tốt cho sự phát triển khả năng tự chủ của chúng. Đây là giai đoạn quan trọng trong quá trình phát triển, khi trẻ bắt đầu tìm hiểu về trách nhiệm và khái niệm độc lập.

Nếu chúng ta chú ý đến xu hướng trẻ muốn thực hiện “mọi việc một cách độc lập” và điều chỉnh độ khó của nhiệm vụ sao cho phù hợp với khả năng của trẻ (chẳng hạn như cho phép trẻ dọn dẹp khu vực đồ chơi trong khi phụ huynh dọn dẹp không gian khác), trẻ sẽ trải nghiệm niềm vui và khám phá sâu hơn về khả năng tự làm mọi thứ.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc kích thích khu vực VTA (ventral tegmental area) trong não bộ sẽ tạo ra một bộ não tràn đầy động lực. Khi trẻ cảm thấy thành công trong việc hoàn thành nhiệm vụ, chúng sẽ có xu hướng thể hiện sự ham muốn khám phá và thử nghiệm nhiều hơn, từ đó xây dựng nền tảng vững chắc cho sự phát triển tương lai.

Điều này góp phần tạo nên một không gian an toàn, nơi trẻ có thể thoải mái thể hiện bản thân và khám phá tiềm năng mà không lo lắng về sự phê phán. Khi trẻ cảm thấy được tin tưởng và ủng hộ, chúng sẽ trở nên kiên quyết hơn: “Con muốn tự mình làm mọi thứ.”

Cha mẹ chỉ dẫn quá nhiều

Trong các cuộc trò chuyện hàng ngày, cha mẹ thường đưa ra rất nhiều yêu cầu như “Con nên…”, “Con phải…”, “Đừng làm như vậy”, hay “Nếu con làm như vậy thì sẽ tốt hơn, sao con không nghe lời?”. Đây thường là cách thể hiện sự quan tâm và mong muốn bảo vệ trẻ khỏi những sai lầm.

Tuy nhiên, việc này có thể tạo ra áp lực không cần thiết và khiến trẻ cảm thấy bị kiểm soát. Trong tâm lý của cha mẹ, những chỉ dẫn này được coi là cách giúp trẻ tránh khỏi những rủi ro và thất bại, nhưng thực tế lại có thể dẫn đến các hệ quả ngược lại.

Khi cha mẹ can thiệp quá nhiều và thường xuyên đưa ra chỉ dẫn, trẻ sẽ có nguy cơ trở nên quá phụ thuộc vào sự định hướng từ người lớn. Dù trẻ có thể trở nên nghe lời và ngoan ngoãn, nhưng đồng thời, trẻ cũng có thể đánh mất khả năng tự chủ và tư duy độc lập. Việc chỉ làm theo ý kiến của người khác có thể khiến trẻ không thể tiến bước một cách tự tin khi đối mặt với thử thách.

Hơn nữa, sự can thiệp liên tục có thể hình thành trong trẻ tâm lý sợ thất bại. Nếu trẻ nhận thức rằng mọi quyết định của mình cần được sự chấp thuận của cha mẹ, trẻ có thể từ bỏ việc thử nghiệm và khám phá, dẫn đến một tinh thần thiếu sáng tạo.

Vì vậy, hãy cân nhắc việc can thiệp không chỉ vì sự tiện lợi hay những giả định. Hãy hỗ trợ và đồng hành cùng trẻ khi cần thiết. Quan trọng hơn, cho phép trẻ tự do khám phá và học hỏi từ những sai lầm và thất bại của chính mình.

Thay vì truyền đạt thông điệp “Mẹ nghĩ con có thể làm được”, hãy hướng tới việc khích lệ trẻ một cách tích cực, từ đó giúp trẻ cảm thấy được tôn trọng và có giá trị.

Không để trẻ có cơ hội để giúp đỡ bố mẹ

Việc hỗ trợ người khác không chỉ mang lại những cảm xúc thành tựu nhỏ cho trẻ, mà còn giúp trẻ phát triển kỹ năng và nuôi dưỡng tinh thần trách nhiệm.

Nếu chúng ta chú ý, sẽ thấy rằng có những giai đoạn trẻ rất thích tham gia vào công việc của gia đình như dọn dẹp, nấu ăn hay chăm sóc cây cảnh. Dù vậy, nhiều bậc phụ huynh lại nghĩ rằng trẻ còn quá nhỏ để tham gia vào các công việc này.

Khi cha mẹ không muốn cho trẻ tham gia hỗ trợ, trẻ có thể sẽ không chủ động giúp đỡ, và thậm chí không cảm thấy có trách nhiệm đối với các hoạt động trong gia đình. Điều này không hoàn toàn có thể trách trẻ, vì sự tự chủ của trẻ đã bị hạn chế từ những bước ban đầu. Nếu trẻ không được giao nhiệm vụ hay không có cơ hội để thực hành, động lực cũng như niềm hứng thú trong việc giúp đỡ sẽ dần phai nhạt.

Khi trẻ bày tỏ mong muốn giúp đỡ, miễn là không có nguy cơ nguy hiểm, cha mẹ nên khuyến khích trẻ thực hiện việc đó. Cha mẹ cần điều chỉnh nhiệm vụ sao cho phù hợp với khả năng hiện tại của trẻ, đồng thời đưa ra những hướng dẫn rõ ràng và cụ thể.

Ví dụ, nếu mẹ yêu cầu trẻ giúp đánh trứng, có thể hướng dẫn theo một quy trình như sau: “Đầu tiên, con hãy đập trứng như thế này, sau đó tách lòng trắng và lòng đỏ vào bát, rồi cuối cùng dùng đũa khuấy đều lên.”

Áp lực ý tưởng lên trẻ em

Những khao khát của cha mẹ thường bắt nguồn từ tình yêu thương và ước muốn con cái thành công. Tuy nhiên, điều này đôi khi lại trở thành một gánh nặng vô hình, khiến trẻ cảm thấy bị giới hạn.

Theo thời gian, điều này có thể dẫn đến việc trẻ mất đi cơ hội để suy nghĩ và hành động một cách độc lập, tạo ra căng thẳng trong mối quan hệ gia đình. Khi cha mẹ không nhận thấy rằng mỗi đứa trẻ đều có sở thích, đam mê và năng lực riêng, trẻ sẽ cảm thấy thiếu sự tôn trọng và dần dần có thể rơi vào trạng thái chán nản.

Việc cha mẹ đặt áp lực lên trẻ, chẳng hạn như cho rằng trẻ biết nhảy múa sẽ trở nên tự tin hơn, có thể dẫn đến quyết định ép trẻ tham gia các lớp học mà chúng không thích. Dù ý định có tốt, áp lực này lại khiến trẻ cảm thấy thiếu quyền quyết định về cuộc sống của chính mình.

Những hành vi như vậy sẽ hạn chế tư duy của trẻ, làm giảm tiềm năng phát triển của chúng. Trẻ sẽ không dám khám phá, thử nghiệm và phát triển sở thích cá nhân; thay vào đó, chúng có thể chỉ làm những gì mà cha mẹ mong đợi. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển cá nhân mà còn có thể dẫn đến những vấn đề tâm lý nghiêm trọng trong tương lai, như lo âu, thiếu tự tin, và trầm cảm.

Thúc ép trẻ làm những việc vượt quá khả năng

Nhiều bậc phụ huynh thường tạo áp lực cho con cái với mong muốn chúng phát triển nhanh chóng và đạt được thành công sớm. Tuy nhiên, thực tế cho thấy rằng việc thúc ép này có thể dẫn đến sự trì trệ trong quá trình phát triển của trẻ.

Chẳng hạn, khi trẻ em bắt đầu đi học, nếu chúng bị yêu cầu nhận thức các chữ cái, đếm số hoặc thậm chí là viết trước khi chúng sẵn sàng, thì sự hào hứng và niềm yêu thích học tập của trẻ có thể bị ảnh hưởng. Ở độ tuổi mà trẻ cần được chơi đùa và khám phá, việc ép chúng thực hiện những hoạt động vượt quá khả năng sẽ chỉ làm giảm lòng tự tin và sự thoải mái trong học tập.

Việc đặt trẻ vào những khuôn khổ mà chúng chưa sẵn lòng sẽ tạo ra áp lực lớn, dẫn đến cảm giác thất bại, khiến trẻ có thể cảm thấy mình không đủ khả năng hoặc thiếu tự tin.

Để xây dựng lòng tự tin cho trẻ, điều cần thiết là tạo ra những cơ hội để trẻ thử sức với những nhiệm vụ phù hợp với khả năng của mình. Khi trẻ hoàn thành những nhiệm vụ này, cho dù chúng có quy mô nhỏ, chúng sẽ cảm thấy tự hào và nhận ra giá trị của bản thân.

Hãy khuyến khích trẻ thử sức với những việc đòi hỏi nhiều hơn, chẳng hạn như tham gia vào các hoạt động nấu nướng đơn giản, như trộn bột hoặc gọt hoa quả. Qua đó, trẻ sẽ cảm nhận được niềm vui và sự phấn khởi khi nhìn thấy sản phẩm do chính tay mình tạo ra.

Tác giả: Trần Thu Thủy