Loại quả xưa 'rẻ như bèo' nay thành đặc sản 'gây thương nhớ' ở phố thị

Nếu một lần đặt chân đến vùng đất Ninh Bình, du khách sẽ có dịp trải nghiệm một món ăn đặc biệt và độc đáo mà chỉ nơi đây mới có – đó chính là cá kho gáo. 

Nghe tên gọi “cá kho gáo”, nhiều người dễ liên tưởng rằng đây là món cá được kho trong một chiếc gáo – dụng cụ giống như niêu đất dùng để chế biến món ăn. Tuy nhiên, sự thật thú vị hơn thế: món ăn này thực chất được làm từ cá kho cùng trái gáo – một loại quả dại mọc tự nhiên ở những khu vực ngập nước ven sông, suối hoặc hang đá. Chính hương vị độc đáo từ sự kết hợp giữa cá và trái gáo đã tạo nên nét riêng hấp dẫn cho món ăn mang đậm bản sắc của vùng quê Ninh Bình.

Từ bao đời nay, cá kho gáo đã trở thành một món ăn dân dã, thân thuộc trong đời sống của người dân Ninh Bình, đặc biệt là vào những ngày tháng khó khăn xưa cũ. Món ăn này được chế biến từ hai nguyên liệu chính vô cùng giản dị: cá tươi và quả gáo.

Để làm món cá kho gáo, người ta thường chọn những con cá còn sống, tươi rói, và chế biến ngay khi cá vừa đánh bắt lên để đảm bảo độ tươi ngon. Cá được làm sạch kỹ lưỡng bằng cách đánh vảy, loại bỏ phần nhớt, rửa sạch rồi cắt thành từng khúc vừa ăn. Sau đó, cá được ướp với muối, gừng và giấm để khử mùi tanh, rồi rửa lại thật sạch và để ráo nước. 

Về phần quả gáo, cần lựa chọn những trái gáo tươi, chín vừa tới, tránh chọn quả quá xanh vì sẽ gây vị chát khi nấu. Gáo sau khi rửa sạch sẽ được thái thành từng lát mỏng. Cách xếp niêu kho cũng rất đặc biệt: đầu tiên, một lớp gáo được lót dưới đáy niêu, tiếp đến là một lớp cá, rồi lại thêm một lớp gáo phía trên. Cứ thế, người nấu xen kẽ các lớp gáo và cá cho đến khi đầy niêu. 

Món cá kho gáo được đun nhỏ lửa, kho từ từ cho đến khi nước trong niêu gần cạn. Kho càng lâu, thịt cá càng mềm, thấm đều gia vị và mang hương vị đậm đà đặc trưng. Thành phẩm cuối cùng là một món ăn mang màu vàng óng của cá hòa quyện với vị thơm nhẹ của gáo, tạo nên nét độc đáo không lẫn với bất kỳ món ăn nào khác.

Hiện nay, món ăn từ gáo đã trở thành một đặc sản độc đáo mà hầu như ai đến Ninh Bình vào mùa gáo đều muốn thử.

Theo thông tin tìm hiểu, gáo là một loại cây thường mọc nhiều ở các khe suối hoặc chân đồi tại Ninh Bình, bên cạnh đó, loại quả này cũng xuất hiện nhiều ở các tỉnh miền Tây. Mỗi năm, vào tháng 11, lúc gáo chín rộ, chợ mạng lại nhộn nhịp với những trái gáo có vỏ sần sùi, khiến nhiều người không thể cưỡng lại sự cám dỗ và đều muốn đặt mua để nếm thử.

Trái gáo, một loại quả độc đáo, có kích thước nhỏ và hình dáng tròn trịa. Vỏ ngoài của nó sần sùi, khiến nhiều người dễ dàng nhầm lẫn với quả chôm chôm xanh khi nhìn từ xa. Khi cắt ra, ruột của trái gáo lại mang màu vàng ươm và có hình dạng giống như trái dứa. Trên thực tế, có hai loại gáo: gáo vàng với bề ngoài láng, quả không tròn, và gáo trắng có hình dạng tròn cùng lớp gai mềm giống chôm chôm.

Trái gáo khi còn xanh thường có vị hơi chát, nhưng khi chín lại biến đổi thành vị chua chua ngọt ngọt đầy hấp dẫn, đặc biệt hợp khẩu vị với những ai yêu thích trái cây chua.

Trên các diễn đàn bán hàng trực tuyến, vào đúng mùa, trái gáo thường được rao bán với giá khoảng 100.000 đồng/kg. Sự lạ lẫm của nó đã thu hút nhiều người thành phố tìm đến để thưởng thức. Trong khi đó, những ai đã quen thuộc với trái gáo thì lại đặt hàng để chế biến cho các món ăn, đổi mới bữa cơm gia đình.

Ngoài hương vị độc đáo, cây gáo còn chứa đựng nhiều công dụng tuyệt vời cho sức khỏe mà không phải ai cũng nắm rõ. Theo các phương pháp dân gian, vỏ gáo được coi là rất hiệu quả trong việc hỗ trợ hạ sốt, điều trị một số bệnh như tiêu chảy, xơ gan cổ trướng và cả những vết thương nhiễm trùng.

Tác giả: Trần Thu Thủy