Ngồi ngai vàng 3 ngày ngắn ngủi: 2 vị vua Việt làm được những gì?

Trong suốt chiều dài lịch sử Việt Nam có rất nhiều vị vua tài giỏi, tại vị trên ngai vàng rất lâu, nhưng ngược lại cũng có nhiều vị vua có thời gian trị vì cực ngắn và kết thúc vô cùng bi thảm.

Lê Trung Tông, ngai vàng chưa ấm chỗ

Dẫu có tên trong danh sách các vị vua Việt, nhưng sự nghiệp của vua Lê Trung Tông với dân với nước, thật chẳng có gì để ghi lại. Xem trong Đại Việt sử ký toàn thư, cho biết vua vốn tên húy Long Việt, con thứ ba của vua Lê Đại Hành (Lê Hoàn), mẹ là Chi hậu Diệu Nữ. Một điểm được sử khen ở vua chính là về tính cách nhưng cũng là một nhược điểm của kẻ ở ngôi cao: “Tính nhân hậu nhưng không biết làm vua”.

Sử gia Ngô Sĩ Liên cho hay, vốn Long Việt chính là người được vua Lê Đại Hành để lại di chiếu nhường ngôi. Có nghĩa là vua lên ngôi đường đường chính chính đấy. Tuy nhiên, vì trước kia vua Lê Đại Hành dẫu có nhiều con trai, nhưng việc định ngôi Thái tử có điều không thuận, nên trước khi mất mới di chiếu lại tên tuổi kẻ kế vị. Có lẽ bởi thế, các con của ông không phục.

Việc này, trong Việt sử cương mục tiết yếu còn chép lại. Theo đó con trưởng của vua Đại Hành là Long Châu bị mất sớm. Con thứ là Long Tích đáng được lập, nhưng con thứ năm là Long Đĩnh (Lê Ngọa Triều sau này) xin làm thái tử, vua định cho. Tuy nhiên vì các quan trong triều can việc ấy trái lễ nên đành dừng. Mùa xuân năm Giáp Thìn (1004), vua Lê Đại Hành lập Nam Phong vương Long Việt làm Thái tử.

Đến khi vua mất tháng 3 năm Ất Tỵ (1005), các con của vua quá cố mạnh ai nấy nổi dậy tranh đoạt ngai vàng với nhau, như sách trên còn ghi: “Đông Thành vương Ngân Tích, Trung Quốc vương Long Kính, Khai Minh vương Long Đĩnh đều nổi loạn, Thái tử không được lên ngôi, kéo dài đến 8 tháng, trong nước không có chủ”. Cái việc anh em tranh đoạt ngôi vua sau khi cha chết, bị Đại Nam quốc sử diễn ca phê phán:

Đoàn con đích thứ tranh nhau,

Để cho cốt nhục thành cừu bởi ai?

Phải đến tháng 10 năm ấy, Long Việt mới lên ngôi được. Nhưng ngồi ngai vàng làm vua nhà Tiền Lê, Lê Trung Tông chưa kịp làm được việc gì cho xứng với chức phận thay trời hành đạo, thì đã bị em mình là Long Đĩnh sai kẻ ám hại.

Việc Lê Trung Tông bị Lê Long Đĩnh giết diễn ra như thế nào? Theo Toàn thư ghi ta được biết: “Sau Long Đĩnh sai bọn trộm cướp đêm trèo tường vào cung giết Trung Tông”. Sau này thời Pháp thuộc, khi viết sử nước Nam ta với cuốn Đại Nam quốc lược sử (Abrégé de l’Histoire d’Annam), Alfred Schreiner ghi thế này: “lại, qua ngày thứ ba sau khi lên ngôi, người bị mấy ông hoàng đó cho quân hoang giết đi. Trong truyện gọi là Lê Trung Tông”. Thực tế diễn ra, chính là theo lời Toàn thư đấy, mà Lê Long Đĩnh ở đây, là em một mẹ với Lê Trung Tông nữa. Thế mới thấy quyền lực, làm cho huynh đệ quên cả tình cốt nhục. Viết về việc này, Đại Nam quốc sử diễn ca còn để lại đôi câu nói về việc ám sát vua như sau:

Trung Tông vừa mới nối đời,

Cấm đình thoắt đã có người sính hung.

Dục Đức, phận làm vua hẩm hiu

Dục Đức là ông vua thứ năm của triều đại nhà Nguyễn, chế độ phong kiến cuối cùng trong lịch sử nước ta.

Kể từ khi được vua Gia Long sáng lập từ năm 1802, trải qua thời kỳ phát triển ổn định dưới thời các vua Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị và giai đoạn đầu của vua Tự Đức, triều Nguyễn bắt đầu suy yếu kể từ khi quân Pháp đổ bộ xâm lược năm 1858.

Vua Tự Đức vì mắc bệnh từ nhỏ nên cơ thể gầy yếu. Ông có tới 300 bà vợ, cung phi nhưng không có con. Không có người nối dõi, ông vua hay chữ phải chọn nuôi 3 con đều trong hoàng tộc, trong đó có vua Dục Đức sau này.

Theo sách Chín đời chúa, mười ba đời vua triều Nguyễn, vua Dục Đức (1852-1883) tên thật là Nguyễn Phúc Ưng Ái, sau được Tự Đức đổi thành Nguyễn Phúc Ưng Chân.

Ông là con thứ hai của Thoại Thái vương Nguyễn Phúc Hồng Y và bà Trần Thị Nga. Năm 17 tuổi, ông được vua Tự Đức chọn làm con nuôi và cho xây dựng phòng riêng để học tập, giao cho Hoàng quý phi Vũ Thị Duyên trông nom dạy bảo. Chỗ học của vua về sau được gọi là Dục Đức Đường. Năm 1883, ông được phong làm Thụy Quốc công.

Tài liệu của triều Nguyễn để lại rằng trong số 3 con nuôi của mình, vua Tự Đức yêu quý nhất và muốn truyền ngôi cho người con thứ ba là Nguyễn Phúc Ưng Đăng, con của Kiên thái vương và Nguyễn Thị Hương.

Nhưng lúc Tự Đức sắp mất, Ưng Đăng còn quá nhỏ, tình hình đất nước lúc bấy giờ (bị Pháp xâm lược) buộc phải chọn một ông vua lớn tuổi để chăm lo chính sự. Tự Đức phải chọn Nguyễn Phúc Ưng Chân, lúc này 32 tuổi.

Năm Tự Đức thứ 36 (1883), khi bệnh đã nan nguy, biết không thể qua khỏi, vua gọi ba phụ chính đại thần là Trần Tiễn Thành, Nguyễn Văn Tường và Tôn Thất Thuyết lại để thảo chiếu nhường ngôi cho Nguyễn Phúc Ưng Chân.

Các quan Phụ chính là Trần Tiễn Thành, Nguyễn Văn Tường và Tôn Thất Thuyết dâng sớ lên vua Tự Đức xin bỏ mấy đoạn có liên quan trong di chiếu viết không tốt cho Ưng Chân, nhưng vua Tự Đức từ chối.

Sau khi vua Tự Đức băng hà, Nguyễn Phúc Ưng Chân lên ngôi kế vị ngày 19/7/1883.

Vốn là người bị dị tật ở mắt, lại mắc phải một số trọng tội trước đó nên lúc làm lễ lên ngôi, vua Dục Đức đã sai Trần Tiễn Thành đọc lướt một số đoạn “không cần thiết” viết không tốt về mình.

Trần Tiễn Thành đã cố tình lướt qua, nhưng hai phụ chính Tôn Thất Thuyết và Nguyễn Văn Tường đứng sát bên đã tiến lại, hạch hỏi Trần Tiễn Thành rồi sai Nguyễn Trọng Hợp đọc đúng nguyên văn của di chiếu

Ngay sau khi di chiếu được đọc qua, Tôn Thất Thuyết và Nguyễn Văn Tường đã “hỏi tội” Trần Tiễn Thành về làm giả di chiếu. Đúng ba ngày sau, 2 phụ chính đại thần dâng biểu lên bà Từ Dũ, vạch ra 4 tội của nhà vua, trong đó có tội cố tình sửa di chiếu của vua Tự Đức.

Trước sức ép của 2 vị đại thần quyền lực khuynh đảo triều đình, bà Từ Dũ không thể làm gì ngoài việc buộc phải đồng ý phế ngôi của Dục Đức. Chỉ sau 3 ngày làm vua, chưa kịp đặt niên hiệu, Dục Đức đã trở thành kẻ trọng tội.

Vua Dục Đức bị quản thúc tại Dục Đức Đường, hôm sau bị tuyên án, giam ở Thái y viện. Tại đây, một phòng kín được cấp tốc xây lên, ông bị bỏ đói và không cho uống nước.

Thương tình vua cũ, những người lính canh thỉnh thoảng nhét cho ít cơm nắm cùng chiếc áo rách đã nhúng nước để nhà vua vắt ra lấy nước uống. Sống trong cảnh cùng cực đó, vua thoi thóp không đến một tháng thì qua đời.

Tác giả: Thạch Thảo