Gà cúng trên bàn thờ để quay ra hay quay vào mới đúng: Rất nhiều nhà làm sai bảo sao mất lộc

Mâm cỗ cúng trong các dịp lễ tết, giỗ chạp không thể thiếu con gà luộc. Nhiều người tin rằng việc chuẩn bị được con gà cúng như ý sẽ phần nào giúp họ đón một năm mới tốt đẹp. Việc chọn gà, luộc và đặt gà cúng luôn được làm cẩn thận hơn rất nhiều so với việc luộc gà ăn ngày thường để thể hiện sự thành kính của gia chủ đối với tổ tiên và các vị thánh thần.

Cũng vì cẩn trọng nên nhiều người quan tâm đến những chi tiết tỉ mỉ như gà cúng khi nào đặt quay ra khi nào đặt quay vào, đặt gà cúng ở vị trí nào, có gì khác nhau đối với bàn thờ gia tiên, thần Tài, Thổ địa...?

Vì sao phải chọn gà trống choai dâng cúng?

Theo TS Trần Thị Thu Thủy (Trưởng phòng Giáo dục, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam), con gà trống trong dân gian được coi là con vật quan trọng, báo hiệu điều lành, dữ, đoán định tương lai… Đầu năm, một số dân tộc như Mông, Tày… thường đặt gà trống cúng trước bàn thờ, cắt tiết, thả ra xem lúc giãy chết đầu gà sẽ quay về hướng nào để đoán định công việc làm ăn trong năm ấy thất hay phát.

Nếu lúc giãy chết đầu gà quay về nơi thờ ma nhà hoặc buồng chủ nhà thì năm đó gia đình sẽ làm ăn phát đạt. Nếu đầu gà quay ra cửa thì năm đó làm ăn khó khăn, hao tiền tốn của. Họ sẽ bắt con gà khác cúng lại, nếu vẫn như thế thì phải mời thầy cúng về hóa giải... Còn với người Kinh thì lựa chọn gà cúng đơn giản hơn.

Tuy nhiên, gà cúng đêm giao thừa phải là gà trống hoa, trống mới le te gáy, không khuyết tật, màu lông đỏ hay vàng đỏ, mào đơn thẳng đứng, mỏ vàng, chân vàng… và quan trọng là chưa đạp mái (có ý nghĩa khỏe mạnh, tinh khiết) thì lời thỉnh cầu mới linh nghiệm.

Với người Việt, gà trống như cầu nối giữa thế giới con người với thế giới thần linh, là con vật được chọn để dâng cúng thần linh, tổ tiên mỗi dịp lễ Tết. Con gà như biểu tượng văn hoá đi liền với tín ngưỡng tôn sùng mặt trời của nghề nông, dần thành phong tục của mọi gia đình Việt Nam khi Tết đến, xuân về.

Người ta cúng gà trống với hi vọng nó sẽ đánh thức mặt trời, chiếu sáng cho đủ đầy ánh nắng cả năm, mang lại mưa thuận gió hòa cho nông nghiệp.

Đặt gà thế nào trên bàn thờ?

Theo ông Hà Thanh (Trung tâm Nghiên cứu cổ học Phương Đông – Liên hiệp Các hội khoa học kỹ thuật Việt Nam), mọi người quan niệm có được con gà cúng như ý sẽ yên tâm đón một năm mới tốt đẹp. "Với mâm cúng giao thừa nên đặt đầu gà quay ra đường để đón ngài Tân niên hành khiển đi qua (theo quan niệm dân gian thì mỗi năm Thiên đình lại thay toàn bộ quan quân trông nom việc hạ giới. Cúng Giao thừa là tiễn đưa quan quân cai quản năm cũ và đón quan quân cai quản năm mới). Riêng gà đặt cúng trên ban thờ, quan niệm chung thường là đặt gà quay đầu vào trong bát hương với tư thế há miệng, chân quỳ, cánh duỗi tự nhiên.

Tư thế này được coi là "con gà biết kêu, biết gáy, đang chầu". Không đặt gà quay đầu ra, vì cho đó là gà "không chịu chầu". Bày gà cúng nếu đặt đầu quay ra phía ngoài sẽ đẹp mắt hơn. Còn quay đầu vào trong thì phao câu chổng ra ngoài, không đẹp mắt. Nhưng đó chỉ là hình thức đẹp, chứ không có ý nghĩa gì", ông Hà Thanh cho biết.

Cũng theo ông Hà Thanh, khi cúng lễ thì nên để nguyên cả con gà trống vừa đẹp mắt, vừa nghiêm cẩn. Với gà mái, có thể chặt miếng, nhưng khi bày đĩa không được đẹp mắt và giảm bớt phần nghiêm cẩn. Nếu chặt miếng, phải để gà nguội thịt mới chặt để miếng thịt gà gọn mắt.

Không nên chặt khi thịt gà còn nóng vì vừa bị bắn bẩn xung quanh, thịt gà lại bị nát nhũn, méo mó. Không nên dùng thịt gà quay, rán, ninh, om vì cả hình thức và màu sắc đều không đẹp, mất cân đối và không nghiêm cẩn.

Đặt gà cúng thần Tài, Thổ địa

Tương tự như cách bày gà cúng trên bàn thờ gia tiên, gà cúng trên bàn thờ Thổ địa, thần Tài cũng cần được đặt nguyên con trên đĩa (tiết, lòng đặt phía dưới bụng gà). Miệng gà ngậm một bông hoa hồng đỏ, đầu quay ra hướng cửa chính.

Bí quyết luộc gà cúng đẹp

Để có con gà cúng hoàn hảo, bạn nên lưu ý cẩn thận ngay từ khâu chọn gà. Bạn cần chọn gà trống, loại gà ta có trọng lượng sau mổ chừng 1,5kg. Không nên mua con gà quá to vì sẽ khó đẹp hơn khi bày mâm, thịt cũng dai hơn.

Gà cúng phải khỏe mạnh, trông nhanh nhẹn, lông mượt, mào đỏ tươi, da vàng, cặp chân nhỏ và ức nở. Con gà có đặc điểm này không chỉ chắc thịt mà còn có dáng đẹp hơn sau khi luộc và bày lên mâm.

Gà mua về không nên thịt ngay, nên cởi dây trói chân, thả vào chuồng hoặc lồng để nó có thể đi lại trong nửa ngày hoặc chí ít là vài tiếng đồng hồ để máu lưu thông, tránh tình trạng gà luộc lên bị thâm đen phần chân do tụ máu chỗ bị trói.

Với gà cúng, bạn không thể mổ phanh như để làm món rang, chiên hay luộc ăn bình thường. Nhất thiết phải mổ moi thì mới có thể tạo dáng đẹp, và tránh tình trạng co da. Cắt rời phần chân từ khuỷu để tránh tình trạng co da khi luộc gây nứt toác ở phần đùi.

Để tạo dáng gà chầu, bạn lấy dao sắc rạch hai bên cổ gà, nhét phần cánh về phía miệng thông qua hai đường này. Đây là khâu cần sự cẩn thận, khéo léo để cánh không bị cong, gãy mà vẫn hướng ra ngoài về phía miệng. Nếu thích dáng gà bay, hãy bẻ nhẹ hai cánh gà về phía lưng, buộc cố định phần khớp xương của hai cánh lại với nhau (độ chặt vừa phải để tránh tạo vết hằn hoặc rách da sau khi luộc).

Xát bột nghệ lên toàn bộ phần bề mặt con gà, để trong 5 phút rồi mới luộc để tạo màu vàng đẹp mắt. Đặt con gà vào nồi, phần bụng hướng xuống dưới, đổ ngập nước lạnh, đun với lửa lớn. Thêm vào vài lát gừng, ít hành khô đập dập, hành lá, ít muối và bột nêm... với mục đích khử mùi và tăng vị ngọt.

Khi nước sôi, giảm lửa để tránh nứt da gà do nước sôi mạnh, đun thêm khoảng 7 phút (vớt hết bọt nếu có để da gà được sáng màu, bóng mướt) rồi tắt bếp, đậy vung lại trong 15 phút nữa để gà tiếp tục chín tới mà không bị nứt da. Dùng tăm nhỏ xiên vào đùi gà, nếu không thấy nước đỏ chảy ra là gà vừa chín.

Vớt gà vào nồi nước lạnh cho nhanh nguội, giúp da giòn hơn. Khi gà nguội bớt, bạn phết bên ngoài da chút dầu ăn pha bột nghệ để có màu vàng bóng đẹp mắt. 

Tác giả: Thạch Thảo