Con ở nhà thì hung hăng, ra ngoài lại nhút nhát: 3 lỗi dạy con cha mẹ Việt hay mắc phải

Trẻ cư xử khác nhau ở nhà và ngoài xã hội: Điều không phải ngẫu nhiên

Có lẽ bất kỳ cha mẹ nào cũng từng chứng kiến con mình cư xử rất khác biệt tùy môi trường. Ở nhà, con có thể là “ông tướng” ra lệnh, phản ứng mạnh mẽ nếu bị nhắc nhở. Nhưng khi ra ngoài, con lại trở nên thu mình, sợ sệt, thậm chí không dám giao tiếp với người lạ. Điều này không chỉ là vấn đề tính cách. Thực tế, nhiều hành vi của trẻ là kết quả từ cách ứng xử của chính người lớn trong gia đình.

Việc trẻ “bắt nạt” người thân trong nhà rồi lại nhút nhát ngoài xã hội cho thấy sự mất cân bằng trong kỹ năng cảm xúc và hành vi. Và rất có thể, bố mẹ đang mắc phải một trong ba sai lầm dưới đây.

Không thiết lập ranh giới ứng xử rõ ràng trong gia đình

Trong nhiều gia đình, cha mẹ thường dễ dãi với hành vi cư xử chưa đúng mực giữa các con. Ví dụ, anh chị lớn ra lệnh, mắng em, giành đồ chơi hoặc nạt nộ - nhưng cha mẹ chỉ xem đó là “chuyện trẻ con” rồi cho qua. Dần dần, trẻ sẽ hiểu rằng ở nhà mình có quyền “trên cơ” em, và không cần để ý đến cảm xúc của người khác.

Sự dễ dãi này khiến trẻ hình thành lối ứng xử theo hướng kiểm soát người yếu hơn. Nhưng điều đó chỉ hiệu quả trong phạm vi gia đình, nơi trẻ cảm thấy an toàn và biết mình không bị trừng phạt. Còn khi ra ngoài, đối diện với bạn bè, người lạ hoặc môi trường mới - nơi trẻ không nắm quyền chủ động - con trở nên bối rối, thiếu tự tin, không biết phải phản ứng thế nào.

Cha mẹ dùng quyền lực và mệnh lệnh thay vì đồng cảm và đối thoại

Một thực tế phổ biến là nhiều bậc phụ huynh dùng mệnh lệnh để điều khiển con cái: “Im ngay”, “Làm theo lời mẹ”, “Không được cãi”… Những câu nói tưởng chừng bình thường nhưng nếu lặp đi lặp lại sẽ khiến trẻ học theo cách giao tiếp một chiều: nói cho người khác nghe mà không cần lắng nghe lại.

Khi đã quen với môi trường nơi mình là người ra lệnh hoặc chỉ cần làm theo mệnh lệnh, trẻ sẽ gặp khó khăn trong giao tiếp mở. Trẻ không biết cách bày tỏ suy nghĩ, không quen với việc phải chia sẻ hoặc thuyết phục người khác. Ở nhà, con có thể mạnh miệng vì không sợ hậu quả, nhưng ra ngoài, chỉ cần gặp phản ứng khác thường là con lúng túng, mất phương hướng.

Việc cha mẹ dùng quyền lực thay vì lắng nghe và giải thích cũng khiến trẻ không phát triển được khả năng đồng cảm – một trong những yếu tố quan trọng để trẻ hòa nhập xã hội. Trẻ dễ rơi vào hai thái cực: hoặc quá kiểm soát (ở nhà), hoặc quá thu mình (ở ngoài), đều không lành mạnh.

Thiếu rèn luyện kỹ năng cảm xúc và xã hội cho con

Một nguyên nhân quan trọng nhưng hay bị bỏ qua, đó là trẻ thiếu kỹ năng xã hội cơ bản. Từ nhỏ, nếu cha mẹ không tạo điều kiện để con tiếp xúc với môi trường bên ngoài, không hướng dẫn con cách chào hỏi, trò chuyện, giải quyết mâu thuẫn… thì con rất dễ rơi vào trạng thái ngại ngùng, sợ hãi khi gặp người lạ.

Nhiều cha mẹ quá chú trọng vào học chữ, học toán mà quên mất rằng trẻ cần học cách lắng nghe, nói lên cảm xúc, tự tin trước đám đông. Không có nền tảng cảm xúc vững vàng, con sẽ không biết cách phản ứng trước các tình huống bất ngờ hay các mối quan hệ mới. Hệ quả là khi rơi vào môi trường lạ, con chọn im lặng vì đó là cách an toàn nhất.

Trong khi đó, ở nhà – nơi quen thuộc – con có thể xả mọi cảm xúc, kể cả bực bội, khó chịu mà không sợ bị phán xét. Nếu không được hướng dẫn cách xử lý cảm xúc đúng đắn, trẻ có thể vô thức trút giận lên người thân mà không ý thức được hậu quả.

Làm sao để giúp con cân bằng ứng xử?

Để giúp con không trở thành “ông tướng” ở nhà nhưng lại rụt rè ở ngoài, điều cha mẹ cần làm là xây dựng một môi trường nuôi dạy lành mạnh, nơi trẻ được tôn trọng nhưng cũng có ranh giới rõ ràng. Một vài gợi ý nhỏ:

• Đặt ra quy tắc giao tiếp trong gia đình: Không mắng mỏ, không sai vặt lẫn nhau, không dùng bạo lực lời nói. Khi con phạm, cần giải thích và hướng dẫn lại, tránh chỉ la mắng.
• Làm gương trong cách ứng xử: Cha mẹ càng bình tĩnh, tôn trọng và biết lắng nghe thì trẻ càng dễ học theo cách giao tiếp tích cực.
• Tạo cơ hội cho con tiếp xúc xã hội: Cho con gặp gỡ bạn bè, tham gia hoạt động nhóm, từ đó luyện tập cách trò chuyện, chia sẻ và tự tin thể hiện bản thân.
• Hướng dẫn con xử lý cảm xúc: Khi con tức giận hay thất vọng, thay vì kìm nén hoặc bộc phát, hãy dạy con cách nói ra, hoặc sử dụng các kỹ thuật thư giãn như hít thở sâu, viết nhật ký…

Kết lại

Trẻ nhỏ như tờ giấy trắng, và mỗi hành vi của con đều là phản chiếu từ môi trường xung quanh. Nếu con hay “ra oai” với người nhà mà lại nhút nhát khi bước ra ngoài, rất có thể con đang thiếu định hướng đúng trong cách cảm nhận và tương tác với thế giới. Là cha mẹ, ta không thể bảo vệ con mãi, nhưng hoàn toàn có thể dạy con trở thành một người mạnh mẽ từ bên trong – biết cảm thông, biết lắng nghe và tự tin bước đi giữa đời.