(Phunutoday) - Nhân cách của Từ Dũ Thái hậu: Năm 1847, vua Thiệu Trị băng hà, truyền ngôi cho Nguyễn Phúc Hồng Nhậm – con trai bà Phạm Thị Hằng. Hoàng tử Hồng Nhậm lên ngôi, lấy hiệu là Tự Đức. Vua Tự Đức đã phong cho mẹ là Từ Dũ Thái Hoàng Thái hậu.
[links()]
Sở dĩ vua Thiệu Trị quyết định truyền ngôi cho Tự Đức cũng vì sự sủng ái của vua với Đệ nhất giai phi Phạm Thị Hằng . Vua Thiệu Trị tin rằng một người đức hạnh, đoan chính, thông làu kinh sử, trọn vẹn đạo lý hẳn sẽ dạy con có những phẩm chất đó, nên Thiệu Trị đã truyền ngôi cho hoàng tử Hồng Nhậm chứ không truyền ngôi cho các hoàng tử khác, dù hoàng tử Hồng Nhậm không phải trưởng nam.
 |
Từ lúc vào cung làm vợ hoàng tử Miên Tông rồi sau này trở thành hoàng quý phi của vua Thiệu Trị hay lúc là Từ Dũ Thái hậu, bà Từ Dũ vẫn luôn là người sống giản dị, khiêm tốn, kính trên nhường dưới. Được vua sủng ái, cuộc sống đầy đủ, nhưng Từ Dũ Thái hậu sống rất giản dị. Nếu có điều gì khiến bà bất bình nhất thì chính là sự xa hoa, tiêu xài phung phí.
Bà vẫn thường dạy các cung phi trong hậu cung: “Tất cả những gì chúng ta được hưởng đều là mồ hôi của dân. Nếu lãng phí đã không ích gì mà lại đáng tiếc, sao bằng lưu lại để triều đình dùng cho việc nước”. Nói là làm, tất cả những gấm vóc, châu ngọc, lụa là được ban tặng, bà đều giao nộp vào kho, tuyệt nhiên không dùng đến. Bà chỉ có vài bộ xiêm y để thay đi thay lại. Có lần vua Tự Đức đến thăm, thấy xiêm áo mẹ mặc vải đã sờn, liền ngỏ ý may cho bà áo mới, nhưng bà kiên quyết chối từ.
Hoàng Thái hậu Từ Dũ tiết kiệm đến nỗi chính các cung nữ hầu cận bà cũng phải kinh ngạc. Bà quan niệm hạt gạo là hạt ngọc trời ban nên không bao giờ được phép lãng phí. Có lần thấy cung nữ ở cung Gia Thọ đổ cơm nguội xuống dưới rãnh nước, bà bắt nhặt lên, đem rửa thật sạch rồi đem hấp lại và đích thân ăn chỗ cơm đó.
Thời vua Thiệu Trị còn sống, có lần vào cung thăm bà, vua thấy bà dùng chiếc quạt nan tre đã sờn rách, chiếc bát ăn cơm bà dùng cũng có vết rạn, vua bèn sai người đổi cái khác nhưng Giai phi Phạm Thị Hằng không cho. Bà nói: “Đổi cái mới để lâu nó cũng cũ đi, vậy thì cứ để lại cái cũ”.
Ngay cả những cây nến trong hậu cung cháy hết, còn lại mẩu thừa, cung nữ thường vứt đi, Từ Dũ Thái hậu cũng bắt gom lại để dành, dồn vào nấu thành cây nến khác. Bà thường nói với các cung nữ: “Ta tự thấy không làm gì có ích cho nước nhà, sao lại cậy thế là mẹ vua để ăn tiêu xa xỉ. Một sợi tơ, một hạt hạo đều là máu mỡ của dân, tuyệt không được coi thường mà hoang phí?”.
Là người yêu nước thương dân, có năm mùa màng thất bát, nhân dân đói kém, Từ Dũ Thái hậu đã đứng ra xin vua miễn thuế cho dân. Nhân dân biết ơn đã làm một bài vè dài 700 câu để ca ngợi tấm lòng nhân đức của Từ Dũ Thái hậu.
Sinh thời, làm việc gì, tiêu đồng tiền gì dù là nhỏ nhất, Từ Dũ Thái hậu cũng nghĩ đến dân. Dịp lễ mừng thọ bà, bà thường lấy lý do nhân dân còn nghèo, thiên tai mất mùa, đói ăn mà từ chối lời đề nghị tổ chức mừng thọ của vua. Khi mới lên ngôi, Tự Đức liền nghĩ ngay đến việc phong cho bà làm Hoàng Thái hậu, nhưng bà từ chối và nói:
“Tăng thêm hư danh cho đẹp đẽ trong tình cảnh đất nước như bây giờ (lúc bấy giờ thực dân Pháp đang lăm le gây chiến tranh cướp nước ta), thì cũng bằng làm tăng cái thất đức mà thôi”. Mãi sau này, khi được vua hết lời van xin, bà mới đồng ý nhận tấn phong trong dịp bà tròn 60 tuổi, nhưng bà kiên quyết không cho tổ chức lễ lạt tốn kém.
Cái nhân đức của Từ Dũ Thái hậu thể hiện qua từng việc nhỏ khiến lòng dân nể phục, ca ngợi bà là bậc mẫu nghi thiên hạ, là Hoàng Thái hậu có tấm lòng yêu thương dân vĩ đại nhất trong tất cả các Hoàng Thái hậu triều Nguyễn.
Chuyện bà Từ Dũ dạy con làm vua
Khi đã lên làm vua, Tự Đức vẫn thường xuyên bị Từ Dũ Thái hậu phạt mỗi khi mắc lỗi. Là bậc mẫu nghi thiên hạ, muốn gì được nấy, nhưng bà không vì thế mà nâng đỡ dòng họ mình. Có lần có người họ Phạm quê bà từ Gia Định ra gặp vua Tự Đức xin chức tước, được vua Tự Đức hỏi ý kiến, bà đáp:
“Người trong họ ta không có công lao thì không được ban tước lộc. Nếu có ai làm điều sai thì càng phải nghiêm trị theo phép nước để răn đe người đời”. Có lần, vua Tự Đức mải đi săn mà về muộn ngày giỗ kị, Từ Dũ Thái hậu rất giận. Biết tội, Tự Đức vừa về đã vào cung, quỳ xuống trước mặt Từ Dũ Thái hậu, hai tay cung kính dâng cái roi mây sẵn sàng xin chịu đánh. Từ Dũ Thái hậu vì niệm tình vua mới tha không chịu tội lần đó.
Có lần, một viên quan trong triều là Phạm Phú Thứ thấy vua mải mê đàn hát mà quên việc triều chính đã làm sớ khuyên can vua. Tự Đức đọc xong vô cùng giận dữ liền giáng viên quan này xuống làm lính canh. Từ Dũ Thái hậu biết được, bèn cho vời vua đến: “Ông Phạm dâng sớ trách cái tính lười biếng của con, thì ông ấy được lời gì?”.
Tự Đức nói: “Không được lời gì, nhưng bề tôi sao dám trách vua nặng nề như thế”. Từ Dũ Thái hậu lại nói: “Khi thương người ta mới giận. Mà giận thì hay quá lời. Ông ấy là trung thần mới dám nói ra những lời thật như thế”. Vua Tự Đức nghe ra bèn phục hồi chức Hàn lâm viện điển tích cho Phạm Phú Thứ. Càng sau này, Phạm Phú Thứ càng là đại thần của vua, được vua đặc biệt tin dùng.
Tối tối, bà Từ Dũ thường cùng ngồi đọc sách với vua Tự Đức và giảng giải cho vua Tự Đức những điều mà sách Thánh hiền dạy. Bà cũng thường kể lại chuyện trị nước của bậc Tiên đế, để vua Tự Đức lấy đó làm bài học trị nước. Sau mỗi đoạn đọc, Từ Dũ Thái hậu thường phân tích các sự kiện, các nhân vật để rút ra bài học, qua đó gợi cho vua Tự Đức cách xử lý và điều hành việc nước.
Từ Dũ Thái hậu rất quan tâm đến tình hình quốc gia. Tuy ở cung Gia Thọ cả đời chẳng đi ra ngoài, nhưng việc triều chính có biến động, có sự vụ gì, bà đều hay biết. Bà thường nhận xét những ưu điểm và nhược điểm của từng viên quan. Chính vì thế, vua Tự Đức rất tôn kính mẹ. Tất cả những câu Từ Dũ Thái hậu ban cho vua, hay những điều Từ Dũ Thái hậu dạy bảo, vua Tự Đức đều ghi vào một quyển sổ gọi là “Từ Huấn Lục”.
Vua Tự Đức rất mê săn bắn. Có lần vua đi săn về, mang mấy con chim vào cung Gia Thọ biếu Từ Dũ Thái hậu. Thấy vậy, Đức Từ Dũ không nói không rằng, bà chọn những con bị thương chưa chết đem đắp thuốc nuôi cho lành rồi thả ra. Bà nhắc vua: “Vật cũng như con người. Bắn chết con trống thì con mái lẻ bầy thương nhớ. Bắn chết chim non thì chim mẹ thảm buồn. Từ nay con không nên sát sinh”. Lời Từ Dũ Thái hậu dạy không bao giờ sai, nên Tự Đức càng tôn kính mẹ, cứ cách ngày lại vào vấn an và hầu chuyện bà.
Có lần Từ Dũ Thái hậu nghe rằng, vua Tự Đức không bao giờ biết cười khi thiết triều. Ngay cả khi có đội nhã nhạc hay đôi kịch diễn cho vua xem, có những tiết mục hài khiến ai cũng phải cười chảy nước mắt, vua cũng không cười. Từ Dũ Thái hậu nghe thế bèn gọi một tay Hề Mồi trong cung, vốn rất giỏi chọc cười đến ra lệnh: “Mi phải mần răng để hoàng đế cười được một lần thì ta trọng thưởng. Làm không được việc, ta phạt một trăm trượng”.
Nghe lời Từ Dũ Thái hậu, đêm hôm đó, khi Tự Đức đang đi đi lại lại trong sân ngự, Hề Mồi rón rén đến sau lưng Tự Đức và “quát”: “E hèm! Mi cho tau xin chút lửa hút điếu thuốc”. Lần đầu tiên có kẻ dám thất kính với mình, thấy sự lạ, Tự Đức cười chảy nước mắt, nhưng cười xong thì tóm cổ Hề Mồi và gọi quân lính đến chém tên Hề Mồi vì tội khi quân phạm thượng. Khi biết đó là lệnh của Từ Dũ Thái hậu, vua Tự Đức liền vào hỏi mẹ thì Từ Dũ Thái hậu đáp:
“Con là vua của một nước. Đối với quần thần, con làm họ khiếp sợ thì làm sao dám đề đạt nguyện vọng. Vậy con mần răng mà gần gũi, chỉ bảo được xã tắc”.
Từ Dũ Thái hậu đã chứng kiến những ngày hưng thịnh rồi đến suy tàn của triều đại nhà Nguyễn. Bà đã sống đến 93 tuổi, với 80 năm trong cung vua, trải qua 8 đời vua Nguyễn. Tuy vậy, ngay cả khi triều Nguyễn hưng thịnh hay suy vong, bà vẫn là bậc mẫu nghi thiên hạ, là Hoàng Thái hậu triều Nguyễn được nhân dân yêu mến nhất.
Khi mất, bà được thờ cạnh vua Thiệu Trị. Để tỏ lòng biết ơn bà, người ta đã lấy tên bà đặt cho Bệnh viện Phụ sản lớn nhất ở thành phố Hồ Chí Minh: Bệnh viện Phụ sản Từ Dũ.
Đức hạnh và tài năng của Hoàng Thái hậu Từ Dũ )
- Hương Thảo Nguyên
