Trước khi dọn dẹp ban thờ, người xưa thường phải tắm rửa sạch sẽ, chuẩn bị đĩa hoa quả đặt lên, sau đó thắp một nén hương thông báo cho tổ tiên và thần linh biết ngày hôm nay sẽ thu dọn ban thờ, mời tổ tiên và thần linh tạm lánh sang một bên để con cháu thực hiện công việc. Sau đó gia chủ chuẩn bị một chiếc bàn bên trên trải vải hoặc giấy đỏ để đặt bài vị, nếu bàn thờ có đặt chung bài vị gia tiên với các thần thì phải để ra hai chỗ khác nhau, không được lẫn lộn. Đợi sau khi hương cháy hết rồi mới bắt đầu công việc.
Khi lau rửa bài vị của tổ tiên thì phải dùng nước ấm, không được dùng nước lạnh. Khi làm vệ sinh, nếu có bài vị của thần Phật thì lau trước, sau đó đổ nước mới để lau bài vị của tổ tiên, tuyệt đối không lau bài vị của tổ tiên trước. Người xưa quan niệm như vậy là bất kính, mạo phạm với thần phật, thần phật có ngôi vị cao hơn nên dễ khiến tổ tiên bị chèn ép.
Sau khi lau bài vị xong mới đến phần dọn bát hương, công việc này cũng rất quan trọng, ngày nay đa phần mọi người đều rút chân hương rồi cầm bát hương đổ hết tro ra ngoài, theo người xưa như vậy rất dễ gây “tán tài”, vì vậy người ta dùng chiếc thìa nhỏ xúc từng thìa đổ ra ngoài rồi mới rửa sạch bát hương đặt sang một bên.
Khi bát hương khô ráo, nếu là bát hương thờ thần phật thì dùng bảy tờ tiền vàng, bát hương của tổ tiên thì dùng ba tờ tiền vàng đốt hơ quanh, cháy một nửa thì bỏ vào trong, đợi tiền vàng cháy hết thì đổ tro vào một lần, như vậy gọi là “ra nhỏ vào lớn”, ý là “tiền ra nhỏ giọt, tiền vào như thác đổ”, nếu lúc đầu đổ ra hết sau đó múc từng ít một vào thì gọi là “vào nhỏ ra lớn”, tức “tiền ra thì nhiều mà tiền vào thì ít”.
Ngày nay có nhiều người đem tro bát hương đổ cũ ra sông, thay vào bát hương tro mới, nhưng người xưa thì dùng chiếc rổ mắt nhỏ để lọc tro cũ, lọc xong lại đổ vào bát hương chứ không đổ đi. Việc lọc tro cũng phải bắt đầu từ bát hương thờ thần phật.
Sau khi lau rửa sạch sẽ, người ta sẽ đem bài vị thần Phật và tổ tiên đặt lại chỗ cũ và công đoạn này cũng rất phức tạp. Trước hết phải chuẩn bị một chiếc lò nhỏ trong có đốt than hoa, đặt dưới bàn thờ khoảng 15 phút, sau đó đốt bảy tờ tiền vàng làm dấu hơ ở bốn hướng trên dưới trái phải, ý là dùng lửa để khai quang, làm sạch, tiền vàng chưa cháy hết thì bỏ vào lò than hoa.
Đốt tiếp bảy tờ tiền vàng làm sạch vị trí muốn đặt tượng/bài vị thần Phật và bát hương sau đó mới đặt các đồ vật vào vị trí cố định. Sau khi đặt xong thì đốt 12 que hương cắm theo thứ tự hướng thời gian:
- Que thứ nhất cắm ở vị trí 1h, khi cắm thì đọc “niên niên thị hảo niên”, tức mỗi năm đều là năm tốt
- Que thứ hai cắm ở vị trí 2h, khi cắm đọc “nguyệt nguyệt thị hảo nguyệt”, tức mỗi tháng đều là tháng tốt
- Cây thứ ba cắm ở vị trí 3h, khi cắm đọc “nhật nhật thị hảo nhật”, tức mỗi ngày đều là ngày tốt
- Cây thứ tư cắm ở vị trí 4h, khi cắm đọc “thời thời vị hảo thời”, tức mỗi giờ đều là giờ tốt
Cứ tuần tự như vậy cho đến thời điểm vị trí 12h. Các vị trí bài vị, bát hương của tổ tiên và bà tổ cô cũng làm như vậy.
Bàn thờ là nơi cần tụ khí, chỉ nên lau dọn cho sạch sẽ, tránh di chuyển bát hương.
Chỉ nên lau, không động tới bát hương
Theo ông Hà Thanh (Viện Nghiên cứu và Ứng dụng tiềm năng con người), giữa năm con cháu đang ăn nên, làm ra nên rất nhiều người ngại “động” vào bát hương. Nhưng Rằm tháng 7 có mấy ngày các cụ “về” thăm con cháu, mà bàn thờ không sạch sẽ thì không tốt.
Trước khi bao sái bàn thờ, người bao sái cần tắm rửa sạch sẽ và dịp này chỉ nên lau sạch đèn nến, đồ thờ, không làm tổng thể như dịp Tết. Trước Rằm tháng 7 cần lau sạch bằng khăn lau. Tối kị động chạm dịch chuyển bát hương vì quan niệm thần linh, gia tiên khó an vị để phù hộ con cháu.
Nước bao sái bàn thờ là nước 5 thứ thảo dược (quế, hồi, đinh hương, gỗ vang, bạch đàn), hoặc rượu gừng để tẩy uế, làm sạch đồ thờ cúng. Giá 1 gói thảo dược khoảng 45.000 đồng, rửa sạch, cho vào nồi với 1,5 lít nước, đun sôi kỹ, để ấm rồi dùng nước đó để lau rửa bàn thờ và đồ thờ cúng. Nếu muốn thơm hơn thì đun lâu hơn cho nước đặc, hoặc mua thêm hương liệu (nếu bàn thờ lớn, hoặc nhiều bàn thờ).
Việc bao sái ai làm cũng được, chỉ cần cẩn thận, tỉ mỉ để tránh đổ vỡ đồ thờ quý, vật phẩm, ảnh gia tiên…
Theo Nhà nghiên cứu Phật học Nguyễn Mạnh Cường (Viện Phật học), bao sái, biện lễ để các cụ “về” được sạch sẽ, thanh tịnh. Nhưng muốn bao sái tổng thể bàn thờ nên chờ tới cuối tháng, tốt nhất là cuối năm hãy làm. Còn không nên nhổ bỏ chân hương, dịch chuyển bát hương dịp Rằm tháng 7.
Các nhà tâm linh cho rằng, khoảng 2 - 3 tháng hãy bao sái bàn thờ một lần. Không lau dọn thường xuyên vì khu vực đặt bát hương rất cần tụ khí, nếu động chạm liên tục thì theo tâm linh cũng không tốt. Còn bình thường khi thắp hương chỉ nên lau bàn thờ cho sạch sẽ, không để bụi bẩn, hay mạng nhện dính ở đó.
Riêng cả tháng 7 có nhiều ngày lễ, gia chủ sẽ phải lau dọn nhiều nên nhiều người lo lắng bát hương sẽ bị động tới 4 lần trong tháng sẽ không tụ khí. Việc này thì người dân không nên lo lắng, bởi trước những ngày giỗ chạp, lễ tết rất cần bao sái bàn thờ cho sạch sẽ, thanh tịnh để “đón” các cụ về.
Theo ông Nguyễn Mạnh Cường, có người bảo việc bát hương đầy chặt chân hương sẽ mang lại tài lộc cho gia chủ. Nhưng cũng có ý kiến cho rằng, phải bao sái sạch sẽ, rút sạch chân hương để bát hương quang quẻ, không che mắt thần linh, gia tiên thì mới phù hộ được cho con cháu. Còn các chuyên gia tâm linh cho rằng, việc tỉa chân hương có thể làm hàng tháng vào dịp cuối tháng để bát hương, bàn thờ luôn sạch sẽ, sáng sủa và tránh hỏa hoạn.
Không đặt đồ giả lên bàn thờ
Theo ông Nguyễn Mạnh Cường, bàn thờ dịp Rằm tháng 7 tùy điều kiện mà cúng dường, nhưng theo truyền thống là cần có bình hoa, đèn/nến, hương, hoa quả, chén nước cúng.
Những đồ bày trên bàn thờ là biểu hiện của tấm lòng, nên không tốt khi dùng lễ giả để mong biểu thị tấm lòng chân thật. Do đó những thứ không liên quan đến thờ cúng, đồ đã cúng rồi… không nên bày cúng lễ. Các loại đồ giả hầu hết là nhựa, được coi là vật chết, vật hút nhiều âm khí cũng không nên bày trên bàn thờ (lá ngọc cành vàng, cây cảnh, hoa giả, quả giả…).
Khi đốt hương chỉ nên đốt một nén, cắm hương thì nén hương nên dâng cao hơn mắt người. Nếu có điều cần khấn nguyện thì đốt 3 nén hương. Không nên đốt nhiều hơn.
Bàn thờ là một yếu tố vô cùng quan trọng còn mang lại tài lộc, an khang, sức khỏe tâm linh cho mọi người trong gia đình. Nếu bàn thờ thu nạp được sinh khí tốt thì con cháu sẽ hưởng phúc, làm ăn phát đạt, mọi sự hanh thông. Quan trọng là con cháu bày tỏ lòng thành kính trước gia tiên, thần phật và cầu mong bình an may mắn cho gia đình.
Làm gì khi bát hương trên mộ phần bị đập vỡ?
Dịp Rằm tháng 7 nhiều người đi thăm mộ phần, thấy bát hương bị đập vỡ thường sợ mộ phần bị xâm phạm, lo sợ có vấn đề tâm linh. Theo ông Vũ Thế Khanh (Tổng Giám đốc Liên hiệp khoa học Công nghệ và tin học ứng dụng UIA), bát hương gia tiên ở nhà có tâm linh khác hẳn với bát hương ngoài mộ phần. Thực tế các cụ không ở trong bát hương ấy, mà bát chỉ để cắm hương, không có bát hương thì cắm luôn trên đất mộ. Những người đập bát hương, các thầy cúng tìm việc làm bằng cách đó sẽ bị các vong linh quở trách còn thân nhân không sao. Tâm linh không phụ thuộc nhiều vào bát hương, mà phụ thuộc vào tâm hương. Con cháu không hiểu thì lo nhiều. Nhưng khi biết bát hương vỡ làm lại là được. Hãy bình tĩnh mua bát hương mới rồi thắp hương bình thường. Hoặc cẩn thận hơn thì làm lễ tạ là ổn.
Tỉa và đổ chân hương cần đúng cách
Bát hương khi sử dụng lâu ngày chân hương sẽ đầy và cần phải bỏ bớt đi để có chỗ cắm hương mới. Nếu cần phải đổ chân hương đúng vào tháng cô hồn thì phải hết sức thận trọng. Vì chân hương và đồ thờ cúng bỏ đi nếu không xử lý đúng cách sẽ bị các vong linh và tổ tiên quở trách, mang đến xui xẻo cho gia đình. Khi chân hương quá đầy, bạn rút chân hương ra khỏi bát hương, nhớ để lại 5 chân hương cũ. Chân hương bỏ đi không được tùy tiện vứt đi, mà phải đốt thành tro, rồi dùng tro này thả xuống sông, suối, ao hồ, tránh nơi uế tạp hoặc có thể hòa tro với nước rồi tưới cây.
Với những đồ thờ cúng không sử dụng nữa cũng đem đốt thành tro rồi thả ở sông, hồ. Đồ không thể đốt được cũng đem thả xuống sông, hồ, tốt nhất là buộc lên một miếng xốp nổi. Tuyệt đối không vứt bừa bãi ở các nơi uế tạp.
