Bùi Viện, một viên quan triều Nguyễn dưới thời Tự Đức dù đã được lịch sử ghi nhận cùng những minh chứng là người Việt đầu tiên đến Hoa Kỳ đặt mối bang giao, nhưng những ghi chép về vị quan này quá sơ sài, ít ỏi. Rất nhiều người dù am tường sử học cũng không rõ gốc tích lẫn những việc làm của Bùi Viện.
Vậy để rõ hơn về thân thế, sự nghiệp và những việc làm của vị quan này, tòa soạn xin gửi tới quý độc giả những tìm hiểu tỉ mỉ nhất, cũng là mong góp cho ngành sử học nước nhà đôi dòng tư liệu.
 |
| Chân dung Bùi Viện. |
Bùi Viện là ai?
Tuy lịch sử có ghi nhận vị quan tên là Bùi Viện là sứ giả đầu tiên vượt biển trùng khơi sang Hoa Kỳ đặt mối bang giao, cùng với đó là cái chết của vị công thần nhà Nguyễn, nhưng những ghi chép ấy quá mỏng manh, đôi chỗ còn chưa có căn cứ chính xác nên vào cuối tháng 7, chúng tôi đã về xã An Ninh (Tiền Hải, Thái Bình) để tìm hiểu kỹ hơn về vị sứ giả nước Nam này.
Ông Bùi Luật, người giữ việc nhang khói ở từ đường họ Bùi, cũng là khu lưu niệm của quan Bùi Viện đang nắm giữ khá nhiều tư liệu cổ. Đáng chú ý, trong số những tư liệu ông giữ, có đầy đủ những bản chép cũ lẫn mới tương đối chính xác và có căn cứ cụ thể.
Ông Luật cho biết, Bùi Viện sinh năm 1839, hiệu là Mạnh Dực. Trước đây, xã An Ninh có tên gọi khác là làng Trình Phố, tổng An Bồi, phủ Kiến Xương, tỉnh Nam Định. Bây giờ, cái tên Trình Phố được đổi sang là Trình Trung Tây.
Tuy Bùi Viện sinh ra tại thôn này nhưng gốc gác của ông là ở làng Diêm Phố (Hậu Lộc, Thanh Hóa). Khi dòng họ Bùi đến tổng An Bồi lập nghiệp mới lấy tên làng là Trình bởi vùng đất này có nhiều sông ngòi, gắn liền với dòng Trình Giang. Từ tên làng đó ghép với tên làng cũ để nhắc nhở con cháu không quên gốc gác.
 |
| Khu lưu niệm Bùi Viện tại Thái Bình. |
Cử nhân ân khoa
Bùi Viện đỗ tú tài năm Giáp Tý, tức 1864. Bốn năm sau, tức năm 1868 thì đỗ cử nhân ân khoa. Ngay sau đó, Bùi Viện vào kinh thành Huế tập văn tại Quốc Tử Giám và ở nhà của người bạn rất thân với thân phụ là vị Tế tửu Vũ Duy Thanh, tức Trạng Bồng.
Năm 1871, Bùi Viện nhận nhiệm vụ phò Lê Tuấn lúc đó đương chức Hình bộ Thượng thư ra Bắc dẹp loạn quân Cờ Đen của Lưu Vĩnh Phúc và quân Cờ Vàng của Hoàng Sùng Anh. Công việc hoàn thành, ông trở về Huế và sau đó được Doãn Khuê đương chức Doanh điền sứ Nam Định mời ra giúp việc khai hoang, lấn biển.
Năm 1873, lục tỉnh Nam kỳ lọt vào tay thực dân Pháp và đang âm mưu ép triều đình ký một hiệp định thay thế Hòa ước Nhâm Tuất (1862). Lúc này, Tự Đức nhận thấy việc cấp bách, lại thấy Bùi Viện tài năng lỗi lạc, bản lĩnh hơn người nên cử ông sang nước ngoài xem xét tình hình, mưu việc cứu quốc.
 |
| Ông Bùi Luật và những tư liệu về Bùi Viện. |
Trong tài liệu lưu giữ tại từ đường họ Bùi ở Thái Bình có ghi: Vua Tự Đức đã dành cho Bùi Viện một buổi lễ bái biệt trọng thể tại Thúy Vân Sơn cùng lời căn dặn kỹ càng trước khi Bùi Viện căng buồm vượt biển.
Bùi Viện rời cửa biển Thuận An (Huế), để ngược ra Bắc tháng 8/1873 và hai tháng sau thì cập đến bến Hương Cảng. Lúc đó, Hương Cảng đang là nhượng địa của nước Anh cho nên tại đây, Bùi Viện có điều kiện kết giao với nhiều nhân sĩ trí thức của các nước.
Sau một thời gian tiếp xúc với các quan chức, Bùi Viện nhận ra không thể nhờ vả vào Lý Hồng Chương – một đại thần nhà Thanh nên ông chuyển hướng sang những chính khách Tây phương.
Bùi Viện sau nhiều lần bút đàm với viên lãnh sự Hoa Kỳ thì mới nhận thấy ngoài Anh, Pháp thì Hoa Kỳ cũng là quốc gia hùng cường có thể cậy trông. Biết được nguyện vọng của Bùi Viện, viên lãnh sự này đã viết một lá thư giới thiệu với một người bạn đầy uy thế ở Hoa Kỳ có khả năng giúp ông tiếp cận với Tổng thống Hoa Kỳ.
 |
| Làng Trình Phố được đổi sang là Trình Trung Tây. |
Hai lần sang Hoa Kỳ
Từ Trung Quốc, Bùi Viện đến Yokohama (Nhật Bản) để xem xét tình hình. Sau thời gian ngắn, Bùi Viện nhận thấy đất nước này mới chỉ mở cửa chưa đủ mạnh để giúp Việt Nam nên ông đã đáp tàu sang San Francisco (Hoa Kỳ) rồi lưu lại đó suốt một năm để vận động gặp Tổng thống Hoa Kỳ thứ 18 là Ulysses Simpson Grant.
Thời gian này, Pháp và Hoa Kỳ đang xích mích với nhau trong chiến tranh Hoa Kỳ - Mexico nên Hoa Kỳ cũng tỏ ý sẽ giúp nước Nam. Tuy nhiên, điều đáng tiếc là Bùi Viện không mang theo quốc thư nên 2 bên không thể có một cam kết chính thức.
Sau đó, khi về đến Huế tâu bẩm tình hình của Hoa Kỳ và những việc mắt thấy tai nghe, vua Tự Đức đã trao Bùi Viện quốc thư cho đầy đủ lề lối ngoại giao chính thức. Một lần nữa Bùi Viện lại xuất dương, nhưng người tính không bằng trời tính, khi sứ thần Việt Nam có quốc thư thì sự thù địch giữa Hoa Kỳ và Pháp đã được dàn xếp ổn thỏa nên Hoa Kỳ không thể trực tiếp giúp đỡ Việt Nam được.
Quá thất vọng, Bùi Viện đáp tàu lộn ngược đường cũ trở về nước. Vừa đặt chân lên bờ thì Bùi Viện nghe tin mẹ từ trần nên lập tức xin vua về quê cư tang. Trước đó, Bùi Viện đã nén đau thương vào triều tâu bẩm cặn kẽ tình hình với vua Tự Đức rồi xin về thọ tang mẹ.
 |
| Tổng thống Ulysses Simpson Grant, người mà Bùi Viện đã 2 lần gặp để mong có mối bang giao. |
Ba tháng sau, Bùi Viện lại được triệu về kinh đô giữ chức Thương chánh Tham biện rồi sau đó là chức Chánh quản đốc nha Tuần hải. Chẳng lâu sau, ông qua đời đột ngột ở tuổi 40.
Cái chết của Bùi Viện cho đến nay còn là một bí ẩn. Lịch sử cũng chỉ viết, Bùi Viện qua đời đột ngột, trong khi đó ông mới ở tuổi 40, không bệnh tật, không ốm đau. Nhưng qua những hồ sơ ghi chép mà ông Bùi Luật đang cất giữ tại từ đường họ Bùi ở thôn Trình Trung Tây, cái chết của Bùi Viện mới dần dần sáng tỏ.
Nhưng tất thảy, sau những công trạng của Bùi Viện, người đương thời biết đến ông không chỉ với vai trò là sứ giả ngoại giao. Bùi Viện còn nổi lên với vai trò “Tổng công trình sư” của cảng Hải Phòng.
Tại sao ông không chọn cửa Ba Lạt hay Trà Lý quê mình để mở mang cảng biển, lại chọn vùng đất Hải Phòng để mưu cầu việc lớn cho quốc gia? Bài sau chúng tôi sẽ hạ hồi phân giải để quý độc giả có thêm cái nhìn mới về danh nhân Bùi Viện.
Đâm chết “tình địch” trước mặt người yêu vì ghen tuông |
Bất ngờ về nhà người yêu và cái kết không thể ngờ tới Tôi bước vội ra cửa, lặng lẽ ra đi những tháng ngày dài giằng giặc như 3 năm về trước. |
Trên giấy tờ gửi tòa, cô gái Ảrập Saudi khẳng định 7 tháng hôn nhân sống với người chồng thấp hơn mình một cái đầu đã khiến cô "bứt rứt đ |
