Trong suốt hành trình dài hàng tỷ năm của mình, Trái Đất đã chứng kiến nhiều sự kiện bi thảm khiến hàng loạt sinh vật bị xóa sổ khỏi bề mặt hành tinh. Những "đại tuyệt chủng" này không chỉ là những trang sử đen tối mà còn là lời cảnh tỉnh sâu sắc về cách chúng ta đối xử với môi trường sống hiện tại. Hãy cùng khám phá 5 sự kiện đại tuyệt chủng lớn nhất trong lịch sử Trái Đất và rút ra bài học từ quá khứ để bảo vệ tương lai.
Đại tuyệt chủng là gì?
Theo các nhà khoa học, đại tuyệt chủng được định nghĩa là sự biến mất hàng loạt của các loài sinh vật trong một khoảng thời gian ngắn theo thang đo địa chất. Những sự kiện này thường do các nguyên nhân tự nhiên như thiên thạch va chạm, núi lửa phun trào hay biến đổi khí hậu cực đoan. Nghiên cứu về các đại tuyệt chủng giúp con người hiểu rõ hơn về sự mong manh của hệ sinh thái và tầm quan trọng của việc bảo vệ đa dạng sinh học.
Dưới đây là 5 sự kiện đại tuyệt chủng khủng khiếp nhất, mỗi cái tên đều gắn liền với một câu chuyện bi thương nhưng cũng đầy bài học:
Đại tuyệt chủng Ordovic-Silur (444 triệu năm trước)
Cách đây khoảng 444 triệu năm, Trái Đất đã trải qua một trong những sự kiện tàn khốc nhất lịch sử sinh vật: đại tuyệt chủng Ordovic-Silur. Sự kiện này xảy ra vào cuối kỷ Ordovic, khi một chu kỳ băng hà toàn cầu khiến mực nước biển giảm mạnh và khí hậu trở nên khắc nghiệt hơn bao giờ hết. Kết quả là khoảng 85% loài sinh vật biển, bao gồm các loài trilobite và san hô cổ, đã bị xóa sổ khỏi hành tinh. Theo GS. Trần Đình Lâm, chuyên gia cổ sinh học tại Viện Hàn lâm Khoa học Việt Nam, "Sự tuyệt chủng này không chỉ làm thay đổi cấu trúc hệ sinh thái biển mà còn mở đường cho sự phát triển của các loài động vật mới." Đây là lời nhắc nhở đầu tiên về cách biến đổi khí hậu có thể định hình lại cả hành tinh.
Đại tuyệt chủng Devon muộn (360 triệu năm trước)
Khoảng 360 triệu năm trước, Trái Đất tiếp tục chứng kiến một thảm họa khác: đại tuyệt chủng Devon muộn. Nguyên nhân chính được cho là sự kết hợp giữa hoạt động núi lửa quy mô lớn và tình trạng suy giảm oxy trong đại dương. Khoảng 75% loài sinh vật biển đã không thể sống sót qua thời kỳ này, đặc biệt là các loài cá và san hô cổ. Sự kiện này không chỉ làm thay đổi hệ sinh thái biển mà còn làm chậm quá trình tiến hóa của sự sống trên đất liền. Báo Tuổi Trẻ từng dẫn lời các nhà khoa học rằng, đại tuyệt chủng Devon muộn đã tạo cơ hội để cá xương vươn lên thống trị đại dương, đặt nền móng cho sự xuất hiện của động vật trên cạn sau này.
Đại tuyệt chủng Permi-Trias (252 triệu năm trước)
Được coi là sự kiện đại tuyệt chủng tồi tệ nhất trong lịch sử Trái Đất, đại tuyệt chủng Permi-Trias xảy ra cách đây 252 triệu năm đã xóa sổ tới 96% loài sinh vật biển và 70% loài trên cạn. Nguyên nhân chính được xác định là do hoạt động núi lửa dữ dội ở Siberia, giải phóng lượng lớn khí CO2 và khí mê-tan vào khí quyển, gây ra hiệu ứng nhà kính và axit hóa đại dương. Các loài bò sát cổ đại, côn trùng khổng lồ và nhiều sinh vật khác đã biến mất hoàn toàn. TS. Nguyễn Thị Minh Hà, giảng viên Đại học Khoa học Tự nhiên TP.HCM, nhận định rằng "đây là minh chứng rõ ràng nhất về tác động hủy diệt của biến đổi khí hậu." Sau sự kiện này, Trái Đất mất hàng triệu năm để phục hồi, cho phép khủng long trở thành nhóm động vật thống trị tiếp theo.
Đại tuyệt chủng Trias-Jura (201 triệu năm trước)
Vào khoảng 201 triệu năm trước, đại tuyệt chủng Trias-Jura đã diễn ra, đánh dấu sự kết thúc của kỷ Trias. Sự kiện này được cho là hậu quả của hoạt động núi lửa mạnh mẽ ở khu vực Đại Tây Dương ngày nay, giải phóng lượng lớn khí CO2 và khí mê-tan vào bầu khí quyển. Khoảng 80% loài sinh vật đã không thể sống sót, bao gồm nhiều loài bò sát biển và động vật lưỡng cư. Sau sự kiện này, khủng long bắt đầu vươn lên thống trị Trái Đất, mở ra một kỷ nguyên mới kéo dài hàng trăm triệu năm. Báo VnExpress từng nhấn mạnh rằng khủng long đã tận dụng “khoảng trống sinh thái” này để phát triển mạnh mẽ hơn bao giờ hết.
Đại tuyệt chủng Creta-Paleogen (66 triệu năm trước)
Sự kiện đại tuyệt chủng Creta-Paleogen cách đây 66 triệu năm là một câu chuyện bi thương nhưng cũng đầy kịch tính. Một tiểu hành tinh có đường kính khoảng 10 km va chạm với Trái Đất tại khu vực bán đảo Yucatán ngày nay, gây ra vụ nổ tương đương hàng tỷ quả bom nguyên tử. Hậu quả là 75% loài sinh vật bị xóa sổ, bao gồm tất cả các loài khủng long không bay. Chỉ những loài nhỏ bé như chim và thú có túi sống sót qua thảm họa này. Theo GS. Phạm Văn Lập, Viện Địa chất và Tài nguyên Việt Nam, "Sự tuyệt chủng này nhắc nhở chúng ta rằng ngay cả những kẻ thống trị hành tinh cũng không thể chống lại sức mạnh của tự nhiên." Chính sự kiện này đã mở ra kỷ nguyên của động vật có vú, bao gồm cả tổ tiên của loài người.
Bài học từ quá khứ và thông điệp cho hiện tại
Nhìn lại những sự kiện đại tuyệt chủng, chúng ta thấy rõ rằng sự sống trên Trái Đất luôn phải đối mặt với những thách thức to lớn. Ngày nay, loài người đang đứng trước nguy cơ gây ra một sự kiện đại tuyệt chủng lần thứ sáu, với nguyên nhân chủ yếu là biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường và mất mát đa dạng sinh học.
TS. Lê Thị Thu Hương, chuyên gia môi trường tại Đại học Quốc gia Hà Nội, chia sẻ trên báo Thanh Niên: "Chúng ta cần hành động ngay lập tức để giảm thiểu tác động tiêu cực của con người lên hành tinh. Bảo vệ rừng, giảm phát thải carbon và phục hồi các hệ sinh thái là những bước đi quan trọng."
Hãy nhớ rằng, Trái Đất không cần chúng ta để tồn tại, nhưng chúng ta lại phụ thuộc hoàn toàn vào nó. Mỗi hành động nhỏ hôm nay sẽ góp phần xây dựng một tương lai bền vững cho mai sau.
Quá khứ đã dạy chúng ta rằng sự sống là mong manh, nhưng cũng vô cùng kiên cường. Hãy cùng nhau bảo vệ hành tinh xanh này, vì lợi ích của muôn loài và thế hệ tương lai!
