Bất kỳ ai đi tới đầu xã Xuân Đài (nằm giáp xã Kim Thượng) mà hỏi đường về xã nhiều người mắc căn bệnh thế kỷ đều được anh chủ quán nước nhanh miệng nhắc nhở: “Các bạn về đó cẩn thận nhé! Tôi ở gần nhưng chỉ nghe báo đài, chưa dám vào”. Anh nhăn mặt, dường như ở nơi đó có điều gì rất đáng sợ.
Bà H.T.G ngoài 60 tuổi, một người dân sống trong xã Kim Thượng (Tân Sơn, Phú Thọ) là một người bị nhiễm HIV. Ngôi nhà riêng của bà cạnh sườn đồi nghiêng nghiêng, xung quanh hoa màu chìm trong bùn đất, nước lũ tràn qua ruộng ngập ngang đầu gối sau những trận mưa như trút nhiều ngày trước.
Men theo bờ ruộng tới đỉnh dốc, tới nhà bà G., hình ảnh đầu tiên mà người ta nhìn thấy là một người đàn bà tuổi ngoài 60, gương mặt gầy gò, ốm yếu, miệng cười như mếu đón những vị khách “lạ kỳ”.
Trước đây, bà vốn được biết là một người phụ nữ khá chăm chỉ, cả ngày chỉ biết tới đồng ruộng, tối về lại quây quần bên con cháu. Trong ngõ ngách của làng xóm, mọi người vẫn coi bà là người khéo tay, người phụ nữ yêu chồng, chăm con.
Bà G. không chỉ đau đớn vì nhiễm HIV mà còn vì sự kỳ thị, xa lánh của người làng
Thi thoảng, căn nhà nhỏ của bà lại là nơi hàng xóm láng giềng tập trung nói chuyện tâm sự chuyện làng, chuyện xã hay chuyện hoa màu rất vui vẻ.
Tuy nhiên, từ sau khi biết tin bà nhiễm HIV, họ không còn sang đó nữa, căn nhà trở nên u ám hẳn, không còn tiếng cười nói đùa vui như vốn có. Thay vào đó là tâm lý sợ hãi, lo lắng và tủi hổ.
“Trước đây, khi làng xóm có cỗ, cưới xin, nếu ông nhà tôi không đi được thì tôi đi. Giờ thì không được nữa rồi, mình không dám ngồi gần, ăn cùng mâm, uống cùng cốc và nói chuyện cùng ai. Người ta sợ bị lây HIV. Tất cả xa lánh dần với tôi - nghĩ mà càng tủi”, bà G. lau vội dòng nước mắt trên má, vừa khóc vừa kể lại.
Chị H.T.P. - con gái bà G. cũng cho biết thêm, từ khi biết tin bị bệnh, bà G. cũng chủ động ăn riêng và dùng các dụng cụ vệ sinh riêng. Nhưng chị biết là mẹ buồn nhiều, mọi thứ như đóng sập lại. “Ngày xưa vui đùa bên các cháu, giờ nào còn dám âu yếm ai”, chị P. nói.
Chung hoàn cảnh với bà G., gia đình chị Phùng Thị Hoa không còn tâm trí nào để trang hoàng ngôi nhà mới. Niềm vui tân gia chưa được bao lâu thì vợ chồng chị nhận được hung tin, cô con gái út Hoàng Thị Quỳnh (18 tháng tuổi) mắc HIV. Cả gia đình 4 người chỉ mình đứa bé út nhiễm HIV.
Người mẹ ôm con khóc ngặt đau đớn vì bỗng dưng đứa trẻ 18 tháng nhiễm HIV
“Cầm kết quả trên tay, tôi không tin vào mắt mình khi thấy con gái dương tính với HIV. Tôi hỏi lại cán bố y tế nhiều lần rằng mình có đọc nhầm hay không. Lời khẳng định của cán bộ khiến tôi sững sờ, choáng váng, đứng tần ngần hồi lâu mới có thể bình tĩnh”, chị Hoa nhớ lại khoảnh khắc nhận được tin dữ.
Chị Hoa cho biết gia đình không thể nhận định nguyên nhân gây bệnh nào đã khiến cho con gái mới chập chững biết đi có thể mắc căn bệnh này. Con chị cũng chưa bao giờ tiếp xúc với bệnh nhân nhiễm HIV. Chỉ khi bé ốm, chị mới đưa con đến tiêm, uống thuốc tại nhà y sĩ Th. Tuy nhiên, người mẹ này không khẳng định đây là nơi lây nhiễm bệnh cho con.
Nhìn cô con gái nhỏ, chị Hoa không kìm được sự xúc động, mắt đỏ hoe, giọng nghẹn lại: “Từ khi bị bệnh, con quấy khóc nhiều hơn nhưng vẫn là đứa trẻ ngoan, rất nghe lời. Điều tôi lo sợ nhất là khi con lớn lên, đi học sẽ bị bạn bè, thầy cô kỳ thị, xa lánh. Mà con tôi không có tội tình gì để phải chịu sự phân biệt như thế!”.
“Tôi biết nhiều trường hợp có khi họ còn coi nhau như đã chết huống gì một đứa bé..."
“Tôi biết nhiều trường hợp có khi họ còn coi nhau như đã chết huống gì một đứa bé. Rồi tương lai cháu sẽ đi về đâu. Giờ đây, tôi chỉ biết chăm sóc và cho cháu uống thuốc đều đặn để hy vọng một phép màu... nhưng, chắc khó lắm”, người mẹ nói trong dòng nước mắt.
Câu chuyện kỳ thị, xa lánh, thậm chí là coi nhau như đã chết khiến ai cũng phải ám ảnh khi nhắc về Kim Thượng, nơi có 42 người nhiễm HIV đang xôn xao xã hội thời gian qua. Đè lên người họ - những người dân chân lấm tay bùn không chỉ là nỗi lo cuộc sống, cơm áo gạo tiền, lo chữa bệnh, mà giờ đây, họ phải tìm cách trốn tránh sự kỳ thị của anh em, bạn bè và hàng xóm của mình - những người xưa kia họ vẫn coi nhau như ruột thịt.
Ông Hoàng Đình Cảnh, Phó Cục trưởng Cục Phòng chống HIV/AIDS (Bộ Y tế) nói: "Sự kỳ thị với những người nhiễm HIV lâu nay vẫn là một chuyện rất lớn, bởi vậy mà việc này trở thành rào cản trong công tác kìm hãm sự lây lan mầm bệnh. Đáng chú ý rằng, khi mầm bệnh đã lẩn tránh thì rất khó xác định để khoanh vùng dịch bệnh.
Bên cạnh đó, mầm bệnh nếu không được phát hiện và bao vây sẽ không thể dập tắt được. Cho nên, mới hình thành những nguyên tắc bảo mật thông tin cho người nhiễm để họ bộc lộ tình trạng nhiễm bằng cách cho họ xét nghiệm vô danh, xét nghiệm dùng mã số hoặc dùng tên khác…".
Phó Cục trưởng Cục Phòng chống HIV/AIDS thêm: “Dịch HIV/AIDS là một dịch đặc biệt, có liên quan tới những yếu tố nhạy cảm nên người nhiễm rất dễ bị kỳ thị bởi cộng đồng.
Chính vì sự kỳ thị đó mà những người có bệnh và có nguy cơ lây nhiễm cho người khác càng có tâm lý sợ va chạm, không đi xét nghiệm. Điều này càng khiến cho nguy cơ bùng phát bệnh cao.
Cho nên, chúng tôi phải chọn phương án 1 là sẽ cho họ xét nghiệm vô danh, 2 là xét nghiệm có danh nhưng người cán bộ xét nghiệm phải có trách nhiệm bảo mật thông tin cho người bệnh”.
Sự kỳ thị còn hiện hữu rất lớn ở làng Kim Thượng khi nhận thức của người dân chưa cao
Vị đại diện Cục Phòng chống HIV/AIDS cũng cho biết, quy định của Luật Phòng chống HIV/AIDS, chỉ có những người sau mới được quyền biết danh sách tên của người nhiễm: Cán bộ y tế trực tiếp chăm sóc điều trị cho bệnh nhân, vợ hoặc chồng bệnh nhân, lãnh đạo, thủ trưởng đợn vị trực tiếp có kết quả xét nghiệm và một số người được quy định trong luật.
Trong trường hợp, cán bộ nào đó vô tình hay tự ý cung cấp danh sách hoặc làm lộ thông tin bệnh nhân, khi không được sự cho phép của người bệnh, sẽ bị xử lý theo đúng theo quy định của pháp luật.
“Điều này được quy định rõ theo đúng thông tư, nghị định về xử phạt hành chính, và đều có mức độ riêng tùy theo tính chất vụ việc”, ông Cảnh nói.
“Thử đặt giả thiết nếu danh sách đó được thông báo trên loa của khu vực thì những người bị nhiễm sao họ sống nổi, xấu hổ và tự ti, cảm giác bị kì thị lúc đó rất lớn.
Thực tế đã ghi nhận tại Đà Nẵng và Hải Phòng, trước đây, có những người chuyển chỗ ở lên tới vài chục lần chỉ vì lộ danh tính, bị kì thị, không sống được”, ông Cảnh nhấn mạnh.
Theo Thạc sĩ, bác sĩ Đỗ Hữu Thủy, Cục Phòng chống HIV/AIDS, Bộ Y tế, HIV chỉ có thể lây truyền theo ba con đường:
- Đường máu: dùng chung bơm kim tiêm, dùng chung các dụng cụ xuyên chích qua da có dính máu của người nhiễm HIV, tiếp xúc trực tiếp với máu của người nhiễm HIV mà vùng da tiếp xúc đó bị tổn thương; truyền máu của người bị nhiễm HIV hoặc trong giai đoạn cửa sổ.
- Đường tình dục: do quan hệ tình dục với người nhiễm HIV mà không sử dụng bao cao su hoặc sử dụng bao cao su không đúng cách, hoặc tiếp xúc trực tiếp với dịch sinh dục của người nhiễm HIV mà da, niêm mạc vùng tiếp xúc đó không lành lặn.
- Lây truyền từ mẹ sang con khi người mẹ nhiễm HIV.
Trước đây, HIV được cho là bản án bán tử hình đối với bệnh nhân. Tuy nhiên, nếu được điều trị bằng thuốc ARV, một người dương tính với HIV vẫn có thể có cuộc sống bình thường, khỏe mạnh.
