1. Sự bất tha: Làm việc không nên lần lữa
Hồi nhỏ chúng ta đều có rất nhiều mộng tưởng. Nhưng biết bao nhiêu giấc mơ ấy cứ bị lần nữa, hết lần này tới lần khác, cuối cùng đều thành dang dở?
Trong “Thái Căn Đàm” có một câu như sau: “Đời người chỉ như hạt gạo trong kho, như tia chớp vụt qua trước mắt, như cây gỗ mục bên bờ vực thẳm, như một con sóng giữa biển khơi. Nếu biết điều này sao lại không thấy bi ai? Sao lại không thấy hạnh phúc? Làm thế nào mới có thể không phá bỏ mà cứ ôm giữ nỗi lo ham sống của con người? Làm thế nào mới có thể không lưu lại nỗi nhục sống một cách hoang phí?”
Đoạn này đại ý là đời người quá ngắn ngủi. Nếu biết được điểm này thì con người sẽ không phải hối tiếc vì lãng phí thời gian quý giá của mình.
Mọi người thường quen với việc cứ lần nữa, hết lần này tới lần khác, trước khi hành động thường muốn hưởng thụ một chút an nhàn sau chót. Nhưng hễ nghỉ ngơi thì lại không dứt ra được, cứ muốn tiếp tục hưởng thụ mãi như vậy. Cuối cùng thì sự lần nữa này sẽ trực tiếp khiến hành động này thất bại.
Lười biếng là bản tính của nhiều người, chỉ cần chúng ta nỗ lực khắc phục là được. Nhưng người có thể hoàn toàn khắc chế được tính lười nhác rốt cuộc vẫn chỉ là thiểu số. Vậy nên Tăng Quôc Phiên mới nói : “Người tài trong thiên hạ xưa nay, đều bại chỉ bởi một chữ Kiêu. Những người thường trong thiên hạ xưa nay, đều bại chỉ bởi một chữ Nhác”.
“Người tài” được nhắc đến ở đây là chỉ những người có tư chất thông minh. “Người thường” là chỉ những người bình thường như chúng ta.
Tăng Quốc Phiên là một điển hình của việc lập chí tu thân dưỡng tính, ông đã khắc phục tính lười nhác của mình thông qua 2 việc: 1 là viết nhật ký, 2 là dậy sớm.
Do vậy, Tăng Quốc Phiên đã rất nỗ lực. Trong khoảng thời gian ông quyết tâm dậy sớm này, khi thì ông dậy sớm, lúc lại vẫn dậy muộn. Ông cứ sửa rồi lại phạm lỗi, phạm lỗi rồi lại sửa như vậy. Nhưng cuối cùng số ngày ông có thể dậy sớm trong sổ nhật ký vẫn nhiều hơn.
2. Họa bất đa: Lời không nên nói nhiều
Trong “Thái Căn Đàm” có nói rằng: “Người có đức thì kiệm lời, người hấp tấp thường lắm lời”.
Người có đạo đức tự biết mình hành thiện không đủ, nên nếu không phải trường hợp bất đắc dĩ thì họ cũng không mở miệng. Người hấp tấp, nóng vội muốn khoe khoang nên nói rất nhiều. Có câu “Họa từ miệng mà ra”, vậy nên những gì nên nói thì mới nói, những gì không nên nói thì nhất thiết không được nói. Nếu không tai họa sẽ giáng xuống đầu lúc nào không hay.
Mặc Tử từng trả lời học trò Tử Cầm của mình rằng: Cứ nói huyên thuyên thì có ích gì? Chỉ như con ếch ngày ngày kêu trong đầm nước, khiến miệng lưỡi đều khô cong, nhưng chẳng ai nhòm ngó tới nó. Nhưng gà trống chỉ gáy 2, 3 tiếng khi trời rạng sáng. Mọi người nghe thấy gà gáy đã biết trời sắp sáng, nên đều chú ý tới nó.
Trong cuộc sống, những kiến giải tinh túy thâm sâu mới được mọi người đón nhận, huênh hoang khoác lác cả ngày chỉ khiến người đời càng thêm ghét bỏ. Thực tiễn chứng minh rằng, trong lời có vật truyền tải. Nắm vững một cách chính xác chừng mực của lời nói mới có thể tăng thêm sức cuốn hút cho bản thân mình, từ đó giành được nhiều cơ hội thành công hơn.
3. Nhân bất tác: Làm người chớ khoa trương
Một người khiêm tốn quá mức gọi là “tác” mà luôn khoa trương quá trớn cũng gọi là “tác”.
Ngưu Nhị trong “Thủy Hử” đã để lại một câu nổi tiếng trước khi chết rằng: “Hãy đến đây, nếu là hảo hán hãy cho ta một đao!”. Sau đó liền bị Dương Chí chém chết. Đây gọi là bất tác bất tử (không khiêu khích thì không bị chết).
“Tác” nghĩa là không chịu yên phận, “Tác” là ngông cuồng thách thức
Trong “Thái Căn Đàm” có giảng rằng: “Văn chương khi làm được đến cực điểm thì sẽ không còn sự kỳ lạ gì nữa, mà chỉ là vừa đủ. Nhân phẩm làm được tới cực điểm thì sẽ không có sự khác biệt với người khác, mà chỉ là bản sắc tự nhiên”.
Đại ý nói rằng, một bài văn hay hoàn toàn không phải là dùng những ngôn từ hoa lệ, hay cách hành văn tuyệt hảo nào cả, mà chỉ là miêu tả sự vật đó ở mức vừa đủ mà thôi. Làm người muốn đạt được cảnh giới cao nhất, cũng không có cách nào khác, chỉ là sống theo đúng bản tính của người ấy, không giả dối, không khoa trương và luôn giữ được sự bình hòa.
