Thế giới tự nhiên luôn có những điều gây kinh ngạc bất ngờ. Một trong số đó chính là loài cây Socratea exorrhiza, hay còn được biết đến với cái tên thú vị: “cây đi bộ”. Loài cây này sinh sống chủ yếu trong các khu rừng rậm nhiệt đới ở Trung và Nam Mỹ, đặc biệt là tại Ecuador – nơi nhiều nhà khoa học từng tận mắt chứng kiến hiện tượng khiến cả giới khoa học tranh cãi trong suốt nhiều năm.
Đặc điểm độc đáo của cây Socratea exorrhiza
Socratea exorrhiza là một loài cây thuộc họ cọ, nổi bật với hệ thống rễ trên không dài và chắc khỏe, đâm sâu xuống đất như những chiếc “chân chống” khổng lồ. Bộ rễ của nó mọc ra từ thân chính và hướng xuống đất theo nhiều hướng khác nhau, tạo nên hình dạng đặc biệt giống như một bó xúc tu. Chính hình dáng này là nền tảng cho giả thuyết rằng loài cây này có thể "di chuyển".
Người dân địa phương và một số nhà nghiên cứu cho rằng cây có khả năng “bước đi” chậm rãi bằng cách mọc thêm rễ mới theo hướng có ánh sáng tốt hơn, đồng thời rễ cũ dần khô đi rồi bị bỏ lại phía sau. Chính nhờ cơ chế này nên toàn bộ thân cây có thể “dịch chuyển” về phía có điều kiện sống thuận lợi hơn như đất chắc hoặc ánh sáng mạnh – yếu tố sống còn với cây xanh trong rừng rậm um tùm.
Cây “biết đi” – truyền thuyết hay sự thật?
Theo một số nhà khoa học, điển hình là Peter Vrsansky – nhà cổ sinh vật học thuộc Viện Khoa học Trái đất (Slovakia), hiện tượng cây di chuyển là có thật. Trong chuyến thám hiểm đến Ecuador, ông khẳng định đã tận mắt quan sát những cây cọ Socratea exorrhiza từ từ dịch chuyển khỏi vùng đất bị xói mòn để tìm nơi có nền đất ổn định hơn. Ông mô tả quá trình này có thể diễn ra trong nhiều năm, với tốc độ di chuyển từ 2-3cm mỗi ngày, tức khoảng 20 mét mỗi năm – một con số đáng kinh ngạc với bất kỳ loài thực vật nào.
Một giả thuyết khác cho rằng loài cây này “di chuyển” là nhằm thích nghi với sự thay đổi môi trường xung quanh. Khi vùng đất dưới chân cây bị sụt lún, ngập úng hoặc thiếu ánh sáng, cây sẽ vươn rễ về phía khu vực thuận lợi hơn để sinh trưởng, từ đó khiến toàn bộ thân cây nghiêng dần theo hướng mới. Rễ già sẽ mục đi, trong khi rễ mới tiếp tục bám chặt vào lòng đất, tạo nên chuyển động chậm rãi nhưng ổn định.
Vẫn còn nhiều tranh cãi
Tuy nhiên, không phải ai trong giới khoa học cũng đồng ý với nhận định rằng cây Socratea exorrhiza có khả năng thực sự di chuyển. Gerardo Avalos, một nhà sinh vật học người Costa Rica, đã công bố nghiên cứu vào năm 2005, trong đó bác bỏ giả thuyết “cây đi bộ”. Theo ông, những gì mà người ta quan sát được chỉ là sự mọc lan của bộ rễ, khiến hình dáng cây thay đổi theo thời gian chứ hoàn toàn không có sự di chuyển về vị trí thực tế.
Avalos cho biết trên tạp chí Live Science: “Đây chỉ là một câu chuyện ly kỳ được thêu dệt bởi các hướng dẫn viên du lịch để thu hút du khách. Trên thực tế, cây không thể dịch chuyển vị trí hàng mét như lời đồn. Dù có mọc thêm rễ, thân cây vẫn giữ nguyên vị trí ban đầu.”
Sự khác biệt trong các nghiên cứu đã tạo nên một cuộc tranh luận kéo dài trong cộng đồng sinh học. Một bên tin rằng hiện tượng di chuyển là kết quả của sự tiến hóa nhằm thích nghi với môi trường, trong khi bên còn lại khẳng định đây chỉ là ảo giác thị giác và không có bằng chứng khoa học vững chắc nào chứng minh điều đó.
Bỏ qua những tranh cãi, cây đi bộ Socratea exorrhiza vẫn đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái rừng mưa nhiệt đới. Tán lá rậm rạp và thân cây lớn là nơi trú ngụ của nhiều loài động vật như khỉ, lười, côn trùng và các sinh vật không xương sống. Lá cây còn là nguồn thức ăn dồi dào cho một số loài động vật ăn thực vật.
Ngoài ra, người dân bản địa cũng khai thác loài cây này cho nhiều mục đích khác nhau. Lá cây được dùng để đan lát làm giỏ, chiếu hoặc mái nhà; trong khi thân cây cung cấp gỗ cho xây dựng và làm nhiên liệu đốt. Điều này khiến Socratea exorrhiza không chỉ có giá trị sinh học mà còn có ý nghĩa kinh tế và văn hóa trong đời sống người dân vùng rừng nhiệt đới.
Dù việc cây Socratea exorrhiza thực sự "biết đi" hay không vẫn còn là một bí ẩn chưa có lời giải dứt khoát, nhưng những đặc điểm độc đáo của loài cây này đã góp phần làm phong phú thêm kho tàng kiến thức về thế giới tự nhiên. Loài cây “biết đi” Socratea exorrhiza là minh chứng cho sự kỳ diệu của tạo hóa, và là biểu tượng sinh động cho khả năng thích nghi bền bỉ của sinh vật sống trong điều kiện khắc nghiệt.
