Cách Thành phố Huế khoảng 15km theo hướng khu Đồng Chầm, có một ngôi mộ hoang vắng, ít người biết đến. Đây là nơi yên nghỉ của một nàng công chúa có số phận đặc biệt trong lịch sử Việt Nam: bà là hậu phi của hai vị vua thuộc hai triều đại đối kháng nhau rất quyết liệt. Chính vì vận mệnh đặc biệt này, dân gian thường truyền miệng câu ca dao về bà:
"Số đâu có số lạ lùng
Con vua lại lấy hai chồng làm vua".
Theo các ghi chép lịch sử, công chúa Ngọc Bình qua đời khi mới 25 tuổi, được an táng tại làng Trúc Lâm. Vào tháng 12 năm 2009, mộ phần của bà đã được cải táng về đồi Mâm Xôi, khu Đồng Chầm, phường Hương Hồ, thị xã Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên Huế.
Theo các ghi chép lịch sử, công chúa Ngọc Bình qua đời khi mới 25 tuổi, được an táng tại làng Trúc Lâm
Ngôi mộ lạnh lẽo trên đỉnh đồi Mâm Xôi
Ngôi mộ tĩnh lặng nằm trên đỉnh đồi Mâm Xôi, mang một vẻ đẹp hoài niệm. Mảnh đất này từng gắn liền với những câu chuyện xung quanh một nàng công chúa, người đã kết nối với hai vị vua cai quản vương quốc. Đồi Mâm Xôi không chỉ là nơi an nghỉ của những linh hồn đã khuất, mà còn là nơi có một trung tâm bảo trợ - nơi chăm sóc cho những người có sức khỏe tinh thần không được ổn định.
Lăng mộ của công chúa Ngọc Bình tọa lạc khiêm tốn ở một góc trên đồi Mâm Xôi. Phần mộ có ghi dòng chữ "Nguyễn Phúc Tộc, Lăng Bà Đức Phi Lê Thị Ngọc Bình". Công chúa Ngọc Bình qua đời vào năm 1810 và được an táng tại làng Trúc Lâm. Năm 2009, mộ của bà được cải táng về đồi Mâm Xôi, thuộc khu Đồng Chầm, phường Hương Hồ, thị xã Hương Trà, TP. Huế. Đến năm 2016, khu lăng mộ đã được trùng tu và phục hồi.
Mộ phần của công chúa được xây dựng theo hình dạng khối chữ nhật đơn giản, không có những hoa văn trang trí cầu kỳ. Trên bàn thờ chỉ có một bát hương nhỏ cùng với hũ muối, gạo, nước và một đĩa bồng. Khi nhìn xung quanh, mộ phần của công chúa Ngọc Bình dường như giản dị hơn nhiều so với những ngôi mộ khác của người dân thường.
Lăng mộ của công chúa Ngọc Bình không chỉ là một di tích cổ kính mà còn là một địa điểm hấp dẫn dành cho những ai đam mê khám phá và yêu lịch sử. Nằm biệt lập trong không gian hoang vắng, lăng mộ mang nét thâm trầm, đặc biệt trong bóng tối, càng thể hiện sự cô đơn và trĩu nặng.
Nằm êm đềm trên đỉnh đồi Mâm Xôi, ngôi mộ ấy khiêm nhường, hoàn toàn khác biệt với những lăng tẩm sơn son thếp vàng lấp lánh của các vị vua, càng làm tôn thêm vẻ đẹp của một nhân vật lịch sử đầy bí ẩn. Cuộc đời của bà chính là một chuỗi biến cố, những giai đoạn thăng trầm của số phận. Cuối cùng, chỉ còn lại nấm mộ nhỏ trên đồi Mâm Xôi, một minh chứng cho nhiều câu chuyện lịch sử vẫn hãy còn âm thầm vương vấn.
Nằm êm đềm trên đỉnh đồi Mâm Xôi, ngôi mộ ấy khiêm nhường, hoàn toàn khác biệt với những lăng tẩm sơn son thếp vàng lấp lánh của các vị vua, càng làm tôn thêm vẻ đẹp của một nhân vật lịch sử đầy bí ẩn
Công chúa có một số phận đặc biệt
Công chúa Ngọc Bình (22/1/1785 - 10/10/1810), thụy hiệu Đức phi (còn gọi là Lê Đức phi hoặc Đệ Tam Cung Thận Đức phi), là con gái út của vua Lê Hiển Tông và Chiêu nghi Nguyễn Thị Điều, thuộc triều đại Hậu Lê. Bà là em cùng cha khác mẹ với công chúa Ngọc Hân, những người có nguồn gốc từ cùng một làng.
Sau này, Ngọc Bình trở thành hậu cung của Cảnh Thịnh Đế Nguyễn Quang Toản thuộc triều Tây Sơn, và sau đó là phi tần của Hoàng đế Gia Long. Ngọc Bình và Dương Vân Nga là hai phụ nữ nổi bật trong lịch sử Việt Nam, vì là vợ của hai vị vua thuộc hai triều đại khác nhau.
Dân gian thường ca ngợi rằng Ngọc Bình sở hữu vẻ đẹp tuyệt sắc và hương thơm quyến rũ. Năm 1786, sau khi đánh bại nhà Nguyễn và tiêu diệt chúa Trịnh, Nguyễn Huệ đã đến Thăng Long chào vua Lê, đồng thời được vua Lê Hiển Tông phong tước và gả cho công chúa Ngọc Hân.
Năm 1788, sau khi Nguyễn Huệ trở thành hoàng đế (lấy niên hiệu là Quang Trung), Ngọc Hân được phong làm Hữu cung hoàng hậu. Tuy nhiên, chỉ 4 năm sau, khi Quang Trung qua đời, con trai ông là Quang Toản lên ngôi khi mới 10 tuổi. Quyền lực nhanh chóng rơi vào tay Thái sư Bùi Đắc Tuyên, dẫn đến sự hỗn loạn trong triều Tây Sơn. Tại thời điểm bấy giờ, Thái hậu Ngọc Hân đã sắp xếp để em gái mình là công chúa Ngọc Bình kết hôn với Quang Toản. Ngọc Bình trở thành hoàng hậu Tây Sơn khi mới tròn 12 tuổi.
Mối quan hệ giữa Quang Trung, Ngọc Hân, Ngọc Bình và Quang Toản lúc ấy trở nên phức tạp, khi mà Ngọc Hân và Ngọc Bình vừa là chị em, vừa là mẹ chồng và con dâu. Đồng thời, Quang Trung và Quang Toản vừa là cha con vừa là "anh em cọc chèo".
Mối quan hệ giữa Quang Trung, Ngọc Hân, Ngọc Bình và Quang Toản lúc ấy trở nên phức tạp, khi mà Ngọc Hân và Ngọc Bình vừa là chị em, vừa là mẹ chồng và con dâu
Đến năm 1801, Nguyễn Ánh đánh chiếm Phú Xuân, buộc Quang Toản cùng hoàng thân phải chạy ra Bắc Hà. Ngọc Bình lại kẹt lại trong cung cùng vài cung nữ. Mọi người lo sợ bà sẽ bị giết, nhưng vì vẻ đẹp của Ngọc Bình, Nguyễn Ánh đã bất chấp mọi thứ để cưới bà làm thứ phi.
Triều thần của Nguyễn Ánh đã can ngăn, nhưng ông đã quyết định thuyết phục bằng cách nói: "Đến đất của giặc mà 'tau' còn lấy, huống chi là vợ giặc, 'tau' lấy vợ giặc thì có gì nghiêm trọng?!"
Năm 1802, khi Nguyễn Ánh lên ngôi và lấy hiệu Gia Long, ông phong Ngọc Bình làm thứ phi. Từ đó, lịch sử ghi nhận một mối quan hệ phức tạp khác. Vua Gia Long và Quang Trung lại trở thành "anh em cọc chèo" trong khi hai triều đại vẫn đối đầu.
Ngọc Bình được phong làm Chiêu nghi và đã hạ sinh cho vua Gia Long hai hoàng tử cùng hai công chúa. Tuy nhiên, sức khỏe bà suy yếu do sinh nở liên tục và bà qua đời vào năm 1810 ở tuổi 25. Gia Long đã ban thụy hiệu cho bà là Cung Thận Đức phi và an táng tại làng Trúc Lâm.
Sách Đại Nam thực lục đã ghi chép rõ ràng về sự ra đi của bà: "Canh Ngọ, Gia Long năm thứ 9 [1810], Chiêu Nghi Lê thị (con gái út của Lê Hiển Tông) mất, tặng Đức phi, an táng ở Trúc Lâm, Hương Trà."
