Cuối năm, chỉ một hành động rất nhỏ như cho hay xin lửa cũng bị người xưa dè dặt. Đằng sau điều kiêng kỵ ấy ẩn chứa một hệ thống quan niệm về vận khí, gia đạo và cách con người bước qua ranh giới năm cũ – năm mới.
1. Lửa là biểu tượng của sinh khí và dương vận trong nhà
Trong tư duy truyền thống, lửa không đơn thuần là công cụ sinh hoạt. Lửa đại diện cho dương khí, cho sự sống, cho hơi ấm duy trì nhịp vận hành của một gia đình. Nhà có bếp đỏ lửa đều được xem là nhà có sinh khí, có nền tảng ổn định.
Cuối năm là thời điểm tổng kết một chu kỳ. Người xưa tin rằng sinh khí tích tụ suốt năm cần được giữ trọn vẹn để chuyển sang năm mới. Vì vậy, việc cho lửa hay mang lửa ra khỏi nhà bị xem là hành động làm thất tán phần khí tốt vừa gom đủ.
Kiêng cho lửa cuối năm thực chất là kiêng làm xáo trộn dòng năng lượng đang ở giai đoạn “khóa sổ”, chuẩn bị sang vận mới.
2. Cho lửa cuối năm bị hiểu là cho đi lộc và may mắn
Lửa trong dân gian gắn liền với hình ảnh tài lộc, sự hanh thông và vận đỏ. Ngọn lửa cháy đều tượng trưng cho vận trình đang ổn, công việc và gia đạo có điểm tựa.
Cuối năm, người xưa đặc biệt coi trọng việc giữ lộc. Cho lửa vào thời điểm này bị xem như chia bớt vận may, nhất là khi lửa được xin để nhóm bếp mới hay khởi sự việc gì đó.
Quan niệm này không nhằm khuyến khích sự ích kỷ, mà phản ánh tâm lý chung: cuối năm là lúc thu về, không phải lúc phân tán.
3. Đi xin hoặc mượn lửa cuối năm bị coi là dấu hiệu thiếu phúc
Không chỉ kiêng cho, người xưa còn tránh đi xin hoặc mượn lửa vào những ngày cuối năm. Hành động này mang tính biểu trưng mạnh mẽ trong văn hóa dân gian.
Xin lửa bị hiểu là nhà mình không đủ ấm, sinh khí suy yếu, vận trình cuối năm không trọn. Người xưa rất sợ kết thúc năm cũ trong trạng thái thiếu thốn, dù là thiếu vật chất hay thiếu tinh thần.
Đi xin lửa vì thế không chỉ là mượn một ngọn lửa, mà là mang tâm thế hụt hẫng bước sang năm mới.
4. Lửa gắn với bếp, mà bếp là gốc của gia đạo
Trong cấu trúc ngôi nhà truyền thống, bếp giữ vị trí trung tâm. Bếp không chỉ để nấu ăn, mà còn là nơi giữ nhịp sống, gắn kết các thành viên.
Cuối năm, bếp được coi là khu vực cần giữ yên ổn nhất. Tránh làm tắt lửa, tránh xáo trộn, tránh mang yếu tố bên ngoài tác động vào. Việc cho mượn hay xin lửa đồng nghĩa với việc động vào “gốc nhà” vào thời điểm nhạy cảm.
Người xưa tin rằng giữ bếp yên thì gia đạo yên, vận mới vào sẽ thuận.
5. Kiêng xin/mượn/cho lửa cuối năm là cách giữ tâm thế đủ đầy
Nếu nhìn sâu hơn, điều kiêng kỵ này phản ánh một triết lý sống rất thực tế. Cuối năm, con người cần giữ cho mình cảm giác đủ đầy, ổn định, không nợ nần, không vay mượn, kể cả ở tầng biểu trưng.
Cho lửa hay xin lửa đều gợi hình ảnh thiếu – dư không cân bằng. Người xưa tránh điều đó để tâm thế khi bước sang năm mới không bị lệch.
Giữ lửa chính là giữ niềm tin rằng mình vẫn có đủ nền tảng để bắt đầu lại.
Quan niệm kiêng lửa không có nghĩa là người xưa cấm giúp đỡ nhau. Ngược lại, việc cho lửa, cho giống, cho gạo thường được khuyến khích vào đầu năm, khi vận mới mở.
Cuối năm là lúc khép lại, đầu năm là lúc khơi thông. Sự khác biệt nằm ở thời điểm chứ không nằm ở bản chất hành động.
Điều này cho thấy tư duy rất rõ ràng của dân gian: sẻ chia đúng lúc mới thực sự mang lại phúc.
Ngày nay, bật lửa hay mượn lửa không còn mang ý nghĩa sinh tồn như xưa. Tuy nhiên, tinh thần phía sau phong tục này vẫn còn nguyên giá trị.
Cuối năm là lúc giữ ấm gia đình, tránh để không khí lạnh lẽo, căng thẳng, cãi vã. Tránh than thiếu, tránh tự đặt mình vào vị thế yếu thế trước thời khắc chuyển năm.
Giữ lửa cuối năm, suy cho cùng, là giữ sự ổn định và niềm tin trước khi bước sang một hành trình mới. Khi truyền qua nhiều thế hệ niềm tin ấy thì nếu bạn làm trái sẽ có thể gây ra một sự ảnh hưởng tiêu cực tới tâm lý người xung quanh. Điều đó gây ra những bất ổn không đáng có trong dịp chuyển qua năm mới.
