Trong danh sách những loài cây gỗ quý hiếm hàng đầu tại Việt Nam, gỗ sưa đỏ từ lâu đã được mệnh danh là “vàng lộ thiên” không chỉ vì giá trị kinh tế cao mà còn bởi tính chất đặc biệt và ý nghĩa phong thủy sâu sắc. Sự quý hiếm đến mức trở thành biểu tượng khiến sưa đỏ trở thành một trong những báu vật thiên nhiên đáng được trân trọng và bảo vệ nghiêm ngặt.
Gỗ sưa đỏ là gì? Tại sao được ví như “vàng lộ thiên”?
Sưa đỏ, có tên khoa học là Dalbergia tonkinensis Prain, là một loài thực vật thuộc họ Đậu (Fabaceae). Đây là loại cây gỗ lớn, có thể cao từ 20 đến 30 mét, thân cây thẳng, đường kính có thể lên tới 1 mét. Gỗ lõi của cây có màu đỏ đặc trưng, vân gỗ cuộn xoáy bắt mắt và có mùi thơm nhẹ dễ chịu – tất cả tạo nên vẻ đẹp sang trọng, quý phái khó loại gỗ nào sánh kịp.
Không phải ngẫu nhiên mà gỗ sưa đỏ được gọi là “vàng lộ thiên”. Giá trị của gỗ không chỉ nằm ở hình thức thẩm mỹ mà còn ở độ bền vượt trội. Theo chuyên gia tại Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam, gỗ sưa có độ cứng cao, chịu lực tốt được gọi là kim cương trong giớ thực vật, tính kháng mối mọt tự nhiên và không bị cong vênh theo thời gian. Những đặc tính này khiến gỗ sưa đặc biệt được ưa chuộng trong chế tác nội thất cao cấp, đồ thờ cúng và cả trang sức phong thủy.
Đặc biệt, trong giới phong thủy, gỗ sưa đỏ được cho là mang lại may mắn, tài lộc và bình an cho gia chủ. Mùi thơm của gỗ khi đốt rất dễ chịu, khác biệt hoàn toàn với mùi thối của lá cây sưa – điều khiến nó còn có biệt danh “trắc thối”.
Sự quý hiếm và khan hiếm đáng báo động
Tại Việt Nam, cây sưa đỏ từng phân bố tự nhiên ở nhiều tỉnh như Hà Tĩnh, Quảng Nam, Bắc Giang, Hòa Bình… Tuy nhiên, hiện nay, do khai thác tràn lan, tình trạng chặt phá rừng trái phép và buôn bán gỗ quý không kiểm soát, trữ lượng sưa đỏ trong tự nhiên đã giảm mạnh. Nhiều cây sưa cổ thụ hàng trăm năm tuổi gần như đã bị khai thác cạn kiệt.
Theo Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, Việt Nam có tổng cộng 5 loài cây sưa khác nhau, trong đó Dalbergia tonkinensis Prain – loài sưa đỏ quý nhất – đã được xếp vào Sách đỏ Việt Nam ở nhóm Nguy cấp (Endangered – EN). Điều này đồng nghĩa với việc loài cây này đang đối mặt nguy cơ tuyệt chủng nếu không có biện pháp bảo vệ kịp thời.
Mặc dù hiện nay đã có các chương trình nhân giống và trồng lại cây sưa, song để đạt đến độ tuổi cho chất lượng gỗ cao, mỗi cây sưa phải cần ít nhất 30–50 năm phát triển. Trong khi đó, nhu cầu sử dụng gỗ sưa ngày càng gia tăng, khiến áp lực khai thác ngày càng lớn.
Gỗ sưa trong văn hóa và lịch sử
Từ xa xưa, gỗ sưa đã là loại vật liệu xa xỉ chỉ được sử dụng trong hoàng cung Trung Hoa. Nhiều cổ vật từ thời nhà Minh, nhà Thanh được làm từ gỗ sưa hiện nay có giá trị lên tới hàng triệu đô la. Theo Tân Hoa Xã, từng có một chiếc ghế gấp từ thời nhà Thanh làm bằng gỗ sưa được định giá khoảng 14 tỷ đồng Việt Nam.
Không chỉ là vật liệu chế tác nội thất cao cấp, gỗ sưa còn được xem là biểu tượng của quyền lực và sự trường tồn. Vân gỗ sưa đỏ được mệnh danh là “đệ nhất vân gỗ” với màu đỏ bã trầu tự nhiên, thớ gỗ mịn, tinh xảo, tạo nên sự đẳng cấp vượt trội cho các sản phẩm từ loại gỗ này.
Vai trò của cây sưa trong bảo vệ môi trường
Ngoài giá trị kinh tế, thẩm mỹ và văn hóa, cây sưa đỏ còn đóng vai trò tích cực trong hệ sinh thái rừng và góp phần chống biến đổi khí hậu. Theo các chuyên gia thực vật rừng, cây sưa có khả năng:
- Hấp thụ CO₂ hiệu quả thông qua quá trình quang hợp;
- Tạo bóng mát và điều hòa khí hậu cục bộ, nhất là ở các vùng nắng nóng;
- Chống xói mòn đất, nhờ hệ rễ khỏe và sâu;
- Tăng cường đa dạng sinh học, khi góp phần tạo môi trường sống cho nhiều loài động thực vật khác.
Việc bảo vệ cây sưa không chỉ giúp duy trì một tài nguyên quý giá mà còn có ý nghĩa to lớn trong công cuộc ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu.
Bảo vệ gỗ sưa – trách nhiệm của cả cộng đồng
Trước tình trạng khan hiếm và nguy cơ tuyệt chủng của cây sưa đỏ, việc bảo vệ và phát triển loài cây này cần sự vào cuộc của cả cộng đồng. Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách nghiêm cấm khai thác sưa đỏ trong tự nhiên, đồng thời khuyến khích nhân giống và trồng tại các khu bảo tồn, rừng phòng hộ và đô thị.
Tuy nhiên, để bảo tồn bền vững, cần đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức người dân về giá trị của cây sưa. Đồng thời, cần có cơ chế quản lý nghiêm minh đối với hoạt động buôn bán, khai thác và vận chuyển gỗ sưa trái phép.
Gỗ sưa đỏ không chỉ là một tài nguyên quý hiếm mang lại giá trị kinh tế cao mà còn là biểu tượng văn hóa, tâm linh của người Việt. Với những đặc tính ưu việt và tiềm năng lớn trong việc bảo vệ môi trường, sưa đỏ xứng đáng được gọi là “vàng lộ thiên” và cần được bảo vệ như một di sản thiên nhiên quý báu.
