Có những khoảnh khắc trong quá trình nuôi dạy con khiến nhiều bậc cha mẹ chợt khựng lại: một câu nói trống không, một hành động vô tâm hay sự thờ ơ rõ rệt khi người lớn mệt mỏi. Tất cả đôi khi chỉ là biểu hiện bồng bột của trẻ, nhưng cũng có thể là tín hiệu sớm cho thấy con thiếu ý thức về sự quan tâm và biết ơn. Hiếu thảo không phải là điều tự nhiên mà có, đó là kết quả của cả một quá trình dạy dỗ, hướng dẫn và gieo trồng từ những năm tháng đầu đời.
Trong thực tế, một số đặc điểm ở trẻ nếu xuất hiện thường xuyên và kéo dài có thể là lời cảnh báo. Không phải để gán nhãn hay phán xét, mà để cha mẹ kịp thời điều chỉnh cách giáo dục, tránh để trẻ lớn lên trong tâm thế chỉ biết nhận mà không biết cho đi. Dưới đây là ba biểu hiện tiêu biểu mà cha mẹ cần nhận diện sớm.
1. Trẻ vô cảm trước sự vất vả hoặc cảm xúc của cha mẹ
Một trong những biểu hiện đáng lo nhất là trẻ không có phản ứng khi cha mẹ mệt, buồn hay gặp khó khăn. Không phải vì trẻ xấu tính, mà vì trẻ chưa hình thành khả năng nhận diện cảm xúc người khác và chưa được dạy cách thể hiện sự quan tâm.
Nhiều cha mẹ thường giấu nỗi vất vả của mình, làm mọi việc lặng lẽ và nghĩ rằng như vậy là tốt cho con. Tuy nhiên, khi trẻ lớn lên trong môi trường mà mọi nỗ lực của người lớn bị che giấu, trẻ sẽ mặc nhiên nghĩ rằng mọi thứ vốn dĩ là như vậy và không cảm nhận được sự quý giá của những điều mình đang có.
Nếu trẻ thường xuyên có những biểu hiện như:
Cha mẹ mệt nhưng vẫn yêu cầu được phục vụ
Thờ ơ khi thấy cha mẹ làm việc nặng
Không biết nói lời cảm ơn hay xin lỗi
thì đó là dấu hiệu cho thấy trẻ đang thiếu nền tảng về lòng biết ơn và sự thấu cảm – những yếu tố cốt lõi để hình thành sự hiếu thuận sau này.
Cha mẹ có thể uốn nắn bằng cách:
Cho trẻ thấy những nỗ lực của gia đình một cách vừa phải, không than vãn nhưng cũng không che giấu
Giải thích đơn giản cho trẻ biết cha mẹ cũng có lúc mệt, cần được giúp đỡ
Khuyến khích trẻ tham gia vào việc nhà theo độ tuổi
Khi trẻ hiểu rằng mỗi người đều có cảm xúc và giới hạn, trẻ sẽ dần học được cách quan tâm.
2. Trẻ có thói quen đòi hỏi quá mức nhưng không biết biết ơn
Một đứa trẻ luôn muốn được đáp ứng mọi yêu cầu, từ đồ chơi, quần áo đến những nhu cầu nhỏ nhất, thường lớn lên với tâm lý chỉ biết nhận mà ít biết cho đi. Điều đáng lo hơn là nếu trẻ được đáp ứng ngay lập tức, trẻ sẽ không học được sự trân trọng và càng khó phát triển lòng hiếu thảo.
Biểu hiện thường gặp:
Nhận được đồ mới nhưng không hứng thú, tiếp tục đòi thêm
Không giữ gìn những thứ mình đang có
Dễ nổi nóng khi không đạt được điều mình muốn
Không biết nói cảm ơn
Luôn mặc định cha mẹ phải phục vụ mình
Nguyên nhân phổ biến không hẳn do trẻ ích kỷ mà vì cha mẹ đã vô tình nuông chiều. Muốn bù đắp cho con, cha mẹ đôi khi sẵn sàng hy sinh quá nhiều, khiến trẻ không có cơ hội trải nghiệm sự chờ đợi, nỗ lực hay biết ơn.
Để điều chỉnh, cha mẹ có thể:
Thiết lập quy tắc rõ ràng: điều gì được phép, điều gì phải chờ
Hướng dẫn trẻ dùng đồ đúng cách và chịu trách nhiệm về đồ của mình
Chỉ mua những thứ thực sự cần thiết
Luôn yêu cầu trẻ nói lời cảm ơn khi được nhận bất kỳ điều gì
Một đứa trẻ biết trân trọng những gì mình có thường lớn lên với nền tảng nhân cách vững vàng và biết nghĩ cho bố mẹ khi trưởng thành.
3. Trẻ không muốn phụ giúp việc nhà và xem đó là trách nhiệm của cha mẹ
Nhiều gia đình nghĩ rằng trẻ con chỉ nên học, không cần làm việc nhà. Tuy nhiên, các chuyên gia giáo dục đều đồng quan điểm rằng việc để trẻ tham gia vào công việc gia đình là cách thiết thực nhất để dạy trẻ trách nhiệm, sự sẻ chia và biết quan tâm đến người khác.
Nếu trẻ thường nói:
Con không làm đâu, đó không phải việc của con
Việc nhà là của người lớn
Con chỉ muốn chơi, không muốn dọn dẹp
hoặc luôn né tránh mỗi khi được nhờ giúp, cha mẹ cần xem đây là tín hiệu cảnh báo. Một đứa trẻ không biết phụ giúp từ nhỏ khi lớn lên dễ nghĩ rằng mọi việc trong gia đình đều là mặc định dành cho cha mẹ, dẫn đến tâm lý ỷ lại và thiếu hiếu thảo.
Việc giao cho trẻ các việc đơn giản như gấp quần áo, dọn bàn ăn, tự dọn đồ chơi là một cách giúp trẻ hiểu rằng gia đình là nơi mọi người cùng chia sẻ. Khi trẻ biết đóng góp công sức, dù nhỏ, trẻ sẽ hình thành cảm giác trách nhiệm và chia sẻ, từ đó có thái độ trân trọng cha mẹ hơn.
Cha mẹ nên:
Giao việc phù hợp với độ tuổi
Khen ngợi khi trẻ làm đúng
Không la mắng khi trẻ làm chưa hoàn hảo
Tạo thói quen để trẻ tự giác thay vì thúc giục
Khi trẻ hiểu rằng mình cũng có vai trò trong gia đình, trẻ sẽ dễ hình thành nhân cách biết quan tâm và hiếu thuận.
Cha mẹ cần ghi nhớ: Hiếu thảo là kết quả của giáo dục chứ không phải may rủi
Nhiều người lầm tưởng rằng khi trưởng thành, trẻ tự khắc biết yêu thương cha mẹ. Nhưng trên thực tế, lòng hiếu thảo phải được gieo trồng từ những hành vi nhỏ, từ sự nhất quán trong giáo dục và cách cha mẹ làm gương. Trẻ quan sát nhiều hơn chúng ta nghĩ, và cách trẻ đối xử với cha mẹ sau này chính là tấm gương phản chiếu cách cha mẹ dạy trẻ từ thuở nhỏ.
Để nuôi dưỡng một đứa trẻ hiếu thảo, cha mẹ nên:
Thể hiện sự quan tâm chân thành trong gia đình để trẻ học theo
Nói lời cảm ơn và xin lỗi ngay cả với con
Giải thích nhẹ nhàng nhưng rõ ràng về những giới hạn
Dạy trẻ biết nhận lỗi và chịu trách nhiệm
Không nuông chiều quá mức, nhưng cũng không quá nghiêm khắc
Một đứa trẻ có nhân cách đẹp không nhất thiết phải xuất sắc ở trường, nhưng luôn biết ơn, biết chia sẻ, biết tôn trọng công sức của cha mẹ. Đó chính là nền tảng sâu xa của lòng hiếu thảo.
