Chỉ còn ít ngày nữa là đến Trung thu – dịp lễ đoàn viên quan trọng nhất trong năm. Đây là lúc nhà nhà chuẩn bị mâm cỗ với bánh nướng, bánh dẻo cùng những loại trái cây tươi ngon. Thế nhưng, ít ai biết rằng việc lựa chọn trái cây cũng có những quy tắc riêng được cha ông truyền lại. Một số loại quả tưởng chừng vô hại, nhưng nếu đặt lên bàn ngày Rằm tháng Tám lại mang ý nghĩa không may mắn.
Theo quan niệm dân gian, “Trung thu bày quả có kiêng có kỵ”. Điều này không phải mê tín mà là kinh nghiệm đúc kết từ bao đời, vừa phản ánh nếp nghĩ văn hóa, vừa thể hiện sự quan tâm đến sức khỏe và sự bình an của cả gia đình.
Quả lê – gợi chia ly, kiêng bày ngày đoàn viên
Trong văn hóa Á Đông, quả lê là loại trái cây kiêng kỵ hàng đầu trong dịp Trung thu. Nguyên nhân xuất phát từ cách chơi chữ: “lê” đồng âm với “ly” (chia ly). Đặt quả lê lên mâm cỗ đoàn viên chẳng khác nào gieo vào không khí sum họp một dự cảm chia xa.
Từ xa xưa, việc ly biệt trong xã hội nông nghiệp vốn gắn liền với sự sinh tử khó lường. Nhiều tác phẩm văn học cổ cũng dùng hình ảnh hoa lê để gợi nỗi buồn chia cách. Vì thế, trong ngày sum vầy, nếu trên bàn lại có quả lê, người lớn tuổi dễ chạnh lòng, lo ngại con cháu không giữ được trọn vẹn ý nghĩa đoàn viên.
Quả dâu tằm – gắn với tang sự, bị xem là điều xui
Nếu lê mang hàm ý chia ly thì quả dâu tằm lại gắn với nỗi kiêng kỵ về tang tóc. Bởi chữ “tang” trong tiếng Hán đồng âm với “tang sự”. Từ thời Hán, trước những ngôi nhà có tang, người ta thường trồng cây dâu để biểu thị sự đau buồn. Trong thơ ca đời Đường, hình ảnh cây dâu cũng nhiều lần gợi nhắc đến sự mất mát.
Chính vì vậy, dù quả dâu tằm giàu dinh dưỡng, tốt cho sức khỏe, người xưa vẫn kiêng bày trên mâm cỗ Trung thu. Bởi đêm Rằm tháng Tám là ngày cầu phúc, mong an khang, nên mọi thứ liên quan đến tang thương đều bị loại bỏ.
Quả dưa hấu – trái mùa, dễ hại sức khỏe
Khác với hai loại quả trên, việc kiêng dưa hấu không xuất phát từ chữ nghĩa mà từ yếu tố sức khỏe và biểu tượng văn hóa. Dưa hấu vốn là loại quả giải nhiệt mùa hè, tính hàn mạnh. Nhưng sang thu, khi cơ thể cần giảm đồ lạnh để giữ dương khí, việc ăn dưa hấu dễ làm tổn thương tỳ vị, đặc biệt gây hại cho người già và trẻ nhỏ. Người xưa vẫn nhắc câu: “Ăn dưa mùa thu, hỏng bụng” để cảnh báo.
Mặt khác, dưa hấu khi bổ ra chỉ còn nửa vầng trăng, hạt lại rải rác, đi ngược lại ý nghĩa “tròn đầy, sum vầy” của ngày Trung thu. Bởi vậy, loại quả vốn được ưa chuộng ngày hè này lại ít xuất hiện trong mâm cỗ Rằm tháng Tám.
Trái cây nên bày trong ngày Trung thu
Trái lại, nhiều loại quả lại mang ý nghĩa cát tường và được ưa chuộng bày trên bàn tiệc đoàn viên. Quả bưởi (hàm ý “bảo hộ con cháu”), quả lựu (tượng trưng “đa tử đa phúc”), hay quả nho (gợi sự sung túc, đầy đủ) đều được xem là lựa chọn may mắn, phù hợp với tinh thần đoàn viên, trọn vẹn.
Văn hóa kiêng kỵ – bài học ứng xử với tự nhiên và cuộc sống
Những kiêng kỵ này thoạt nghe có vẻ mê tín, nhưng thực chất lại phản ánh triết lý sống của cha ông: kiêng lê để giữ trọn ý nghĩa đoàn viên, kiêng dâu tằm để tôn trọng sự sống, kiêng dưa hấu để thuận theo tự nhiên, bảo vệ sức khỏe.
Đó chính là những giá trị văn hóa sâu sắc mà người xưa để lại, nhắc nhở con cháu hôm nay rằng: ăn uống không chỉ để no, mà còn để cầu an, cầu phúc, giữ trọn vẹn niềm vui sum họp.
