Trong dân gian, lươn từ lâu đã được xem là món ăn bổ dưỡng, thể hiện qua những câu như: “Mùa hè bổ, lươn đồng là số một” hay “Trời nhẹ hè, lươn tốt như nhân sâm”. Điều đó cho thấy vị trí đặc biệt của lươn trong thực đơn bồi bổ sức khỏe.
Tuy nhiên, ông bà xưa cũng từng dặn: “Dù nghèo cũng không nên ăn lươn vàng”, ngụ ý rằng không phải loại lươn nào cũng an toàn cho sức khỏe. Trong đó, lươn “trông trăng” là một loại được khuyên nên tránh xa.
Vậy lươn “trông trăng” thực chất là gì? Vì sao tổ tiên lại kiêng kỵ món này đến vậy? Hãy cùng khám phá lý do ẩn sau lời răn truyền đời này.
"Lươn trông trăng" là gì? Có thật sự tồn tại hay chỉ là truyền thuyết dân gian?
Từ xa xưa, dân gian lưu truyền câu chuyện về một loại lươn đồng đặc biệt, gọi là “lươn trông trăng” — thứ được xem là cấm kỵ trong ẩm thực vì liên quan đến độc tố và nguy cơ ngộ độc. Theo mô tả, loài lươn này thường to lớn bất thường và có hai đặc điểm nổi bật.
Thứ nhất, chúng được cho là có thói quen ăn xác động vật chết, như xác chó mèo ngoài đồng ruộng. Thứ hai, loài lươn này thường xuất hiện vào đêm trăng tròn, có hành vi kỳ lạ là ngẩng đầu lên mặt nước như đang "ngắm trăng", nên được dân gian gọi là “lươn mặt trăng” hoặc “lươn trông trăng”.
Vì hai đặc điểm này, nhiều người tin rằng loại lươn ấy không nên ăn. Ở một số vùng, còn có quan niệm rằng lươn trông trăng có độc, và người ăn phải có thể bị ngộ độc nghiêm trọng, thậm chí tử vong.
Câu chuyện về lươn trông trăng được nhắc đến từ thời nhà Minh (Trung Quốc), trong một ghi chép cổ kể về một chàng trai trẻ chết sau khi ăn phải con lươn lớn nghi là “trông trăng”. Từ đó, quan niệm kiêng kỵ ăn loại lươn này lan rộng, truyền miệng từ đời này sang đời khác.
Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có bất kỳ bằng chứng khoa học nào xác thực về sự tồn tại của một loại “lươn độc” như vậy. Trên thực tế, lươn đồng là thực phẩm quen thuộc trong ẩm thực Việt Nam, phổ biến từ Bắc vào Nam, và hầu như không ghi nhận trường hợp ngộ độc nào nếu được chế biến đúng cách.
Một số người từng bắt lươn có thể thấy lươn đôi khi nhô đầu khỏi mặt nước — hành vi này không phải để “ngắm trăng” mà là phản ứng sinh tồn khi nước thiếu oxy hoặc bị ô nhiễm. Ngoài ra, việc lươn hoạt động mạnh vào ban đêm — đặc biệt trong đêm trăng sáng — là hiện tượng sinh học tự nhiên, không mang yếu tố kỳ bí nào.
Cuối cùng, nhiều người lớn tuổi ở quê cho rằng lươn càng to thì càng khó ăn, thịt dai, tanh và ít dinh dưỡng hơn. Điều này có thể là lý do khiến quan niệm về “lươn trông trăng” dần được hình thành, mang tính cảnh báo dân gian nhiều hơn là thực tế khoa học.
Vì sao dân gian kiêng ăn "lươn trông trăng"?
Theo quan niệm dân gian, “lươn trông trăng” là loại lươn chuyên ăn xác động vật thối rữa — một thói quen sinh học có thật ở lươn đồng. Điều này khiến nhiều người tin rằng chúng không phù hợp để làm thực phẩm.
Lươn là loài ăn thịt với bản tính săn mồi mạnh mẽ. Thức ăn của chúng rất phong phú: từ cá nhỏ, tôm, ếch, rắn đến cả chim non. Đặc biệt khi khan hiếm nguồn thức ăn, lươn không ngần ngại tiêu thụ xác các loài động vật đã chết như chó, mèo hay gia súc bị vứt bỏ. Những con lươn càng lớn thì mức độ ăn tạp càng cao, từ đó tiềm ẩn nhiều vi khuẩn, ký sinh trùng và nguy cơ gây hại cho sức khỏe con người nếu ăn phải.
Ngoài ra, lươn càng lớn cũng được cho là chứa độc tính cao hơn. Dù độc tố chủ yếu nằm trong máu chứ không phải trong thịt, nhưng hàm lượng này tăng theo kích thước cơ thể. Việc sơ chế lươn to cũng phức tạp hơn, đặc biệt là trong khâu làm sạch nội tạng và loại bỏ máu. Nếu không được nấu kỹ, lươn có thể gây ngộ độc — điều mà dân gian truyền tai nhau từ bao đời nay như một lời cảnh báo.
Vì vậy, dù chưa có bằng chứng khoa học rõ ràng về mức độ nguy hiểm, việc kiêng ăn "lươn trông trăng" cũng phản ánh một phần kinh nghiệm sống và cách tự bảo vệ sức khỏe từ thời ông bà ta.
