Cha là Giáo sư, học giả tiêu biểu
Giáo sư Dương Quảng Hàm sinh ngày 14/7/1898 trong một gia đình có truyền thống Nho học ở làng Phú Thị, xã Mễ Sở, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên.
Ngay từ khi còn nhỏ, ông đã nung nấu khát khao được giúp nước, giúp đời.
Ông tốt nghiệp trường Cao đẳng Sư phạm Hà Nội. Ra trường, ông đi dạy học ở trường Bưởi (nay là trường THPT Chu Văn An). Cũng trong thời gian này, Giáo sư Dương Quảng Hàm bắt đầu công việc biên soạn sách giáo khoa. Cuốn sách tiêu biểu nhất của ông là “Quốc văn trích diễm”. Nội dung của cuốn sách này được biên soạn hết sức đầy đủ, khoa học và công phu.
Với cuốn "Việt Nam văn học sử yếu" , Giáo sư Dương Quảng Hàm được ghi nhận là người đã đặt nền móng cho môn lịch sử văn học, văn học so sánh ở Việt Nam; và là người khởi xướng chương trình quốc học cho nền giáo dục hiện đại.
Kể từ sau ngày 2/9/1945, Giáo sư Dương Quảng Hàm được cử đảm nhận trọng trách Thanh tra Trung học của Bộ Giáo dục. Ngày 23/12/1946, ông hy sinh. Ngày 5/7/2000, Giáo sư Dương Quảng Hàm được truy điệu và công nhận liệt sĩ.
Đến nay, Giáo sư Dương Quảng Hàm là học giả tiêu biểu của nền văn học sử Việt Nam hiện đại. Cả cuộc đời của mình, ông đã có nhiều đóng góp, cống hiến cho nền văn học sử nước nhà. Không chỉ vậy, ông còn tạo dựng nên một gia tộc trí thức lừng danh, là tấm gương để thế hệ sau này noi theo.
Cả 8 người con của Giáo sư Dương Quảng Hàm đều xuất chúng
Con trai cả là thế hệ bác sĩ đầu tiên của Việt Nam
Giáo sư Dương Quảng Hàm và vợ sinh được 8 người con. Trong đó, ông Dương Bá Bành là con trai cả.
Dương Bá Bành tốt nghiệp ngành Bác sĩ Y khoa khóa đầu tiên của trường Đại học Y Dược khoa, là thế hệ bác sĩ đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa.
Năm 1945, ông Dương Bá Bành vinh dự được Bác Hồ trực tiếp trao bằng tốt nghiệp. Theo tư liệu còn ghi lại, sau khi ra trường, ông xin Nam tiến và phụ trách một trạm quân y tiền phương tại Mặt trận Nam Trung Bộ.
Sau này, ông trở về Hà Nội làm nhiệm vụ cứu chữa thương binh và nhân dân tại Nhà thương Phủ Doãn (nay là Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức). Năm 1951, ông qua đời.
Con gái thứ hai là phát thanh viên đọc bản Tuyên ngôn Độc lập trên sóng phát thanh
Người con thứ hai của Giáo sư Dương Quảng Hàm là bà Dương Thị Ngân. Bà là một trong hai phát thanh viên đầu tiên của Đài tiếng nói Việt Nam. Bà cũng chính là người đọc câu nói huyền thoại: “Đây là Đài Tiếng nói Việt Nam, phát thanh từ Hà Nội, Thủ đô nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa”.
Trưa ngày 7/9/1945, bà cùng ông Nguyễn Văn Nhất (sau này là chồng) thay nhau đọc bản “Tuyên ngôn Độc lập” phát trên sóng của đài, đánh dấu sự ra đời của đài phát thanh ở nước ta.
Bà Ngân cũng là người vinh dự được đọc “Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến” của Chủ tịch Hồ Chí Minh phát trên sóng quốc gia ngày 19/12/1946. Trong quá trình công tác, bà còn hai lần được gặp Bác Hồ, được nghe Bác trực tiếp dặn dò hãy tích cực lao động và cống hiến để xây dựng Đài Tiếng nói Việt Nam.
Con thứ ba là Giáo sư, Nhà giáo Nhân dân, Anh hùng lao động
Giáo sư, Nhà giáo Nhân dân, Anh hùng Lao động Dương Trọng Bái, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Hà Nội là con thứ ba của Giáo sư Dương Quảng Hàm.
Ông là người đóng góp rất lớn trong việc biên soạn bộ sách giáo khoa Vật lý đầu tiên cho học sinh THPT; tham gia nghiên cứu, xây dựng bộ thuật ngữ bằng tiếng Việt cho môn Vật lý.
Đặc biệt, Giáo sư Dương Trọng Bái cũng là một trong 3 nhà khoa học vật lý Việt Nam đầu tiên được cử sang nghiên cứu vật lý hạt nhân tại viện Dubna (Liên Xô trước đây).
Con thứ tư là Giáo sư triết học, nguyên Viện trưởng Viện Triết học, Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam
Không kém các anh, chị, người con thứ tư của Giáo sư Dương Quảng Hàm có rất nhiều thành tựu. Bà là Dương Thị Thoa từng hoạt động cách mạng rất hăng hái và lấy bí danh Lê Thi. Tư liệu còn ghi lại, bà Thoa chính là một trong hai người phụ nữ được giao nhiệm vụ kéo cờ Tổ quốc trong buổi lễ Bác Hồ đọc bản “Tuyên ngôn độc lập” ngày 2/9/1945.
Thời còn đi học, bà Thoa từng nhận được giải thưởng của Toàn quyền Đông Dương, vào Huế dự Lễ tế Nam Giao của vua Bảo Đại. Sau này, bà tham gia vào đội ngũ cán bộ tiền khởi nghĩa, đoàn viên Đoàn Phụ nữ cứu quốc, tham gia đoàn chiếm trại bảo an binh giành chính quyền năm 1945.
Khi hòa bình lập lại ở miền Bắc, bà được cử đi học Trường Đảng Trung ương Nguyễn Ái Quốc. Sau này, bà trở thành Giáo sư triết học, nguyên Viện trưởng Viện Triết học, Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam (nay là Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam).
Con thứ năm là nhà giáo Dương Hồng
Dương Hồng là con thứ năm của Giáo sư Dương Quảng Hàm. Ông có biệt tài vẽ tranh bằng tay trái. Ngày còn trẻ, ông tham gia đội tự vệ phố cùng với các anh trai.
Ông là giáo viên bộ môn sinh học và là người tự soạn các loại từ điển như: Từ điển Pháp-Việt, Từ điển Sinh vật, từ điển dịch từ tiếng nước ngoài sang tiếng Việt. Với tài năng hội họa bẩm sinh, ông còn tự vẽ bộ sưu tập tranh các con vật để phục vụ việc dạy học.
Con thứ sáu là phóng viên duy nhất của Việt Nam được tham dự Hội nghị Paris về Việt Nam tại Pháp
Không theo con đường giáo dục như anh chị, bà Dương Thị Duyên, con gái thứ sáu của Giáo sư Dương Quảng Hàm theo nghiệp báo. Bà là phóng viên Việt Nam Thông tấn xã (nay là Thông tấn xã Việt Nam - TTXVN).
Trong sự nghiệp làm báo, bà vinh dự khi là phóng viên duy nhất của Việt Nam được tham dự Hội nghị Paris về Việt Nam tại Pháp. Bà thông thạo tiếng Pháp, tiếng Anh và là nữ Trưởng ban đầu tiên của TTXVN.
Sau này, bà làm Trưởng ban Quốc tế của Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam đến lúc nghỉ hưu.
Con thứ bảy là Giáo sư, bác sĩ, nguyên Trưởng bộ môn Phụ Sản trường Đại học Y Hà Nội, nguyên Giám đốc bệnh viện
Con thứ bảy của Giáo sư Dương Quảng Hàm là Giáo sư, bác sĩ, nguyên Trưởng bộ môn Phụ Sản trường Đại học Y Hà Nội - Dương Thị Cương. Bà cũng là nguyên Giám đốc Bệnh viện C (nay là Bệnh viện Phụ sản Trung ương), đại biểu Quốc hội khóa IV.
Bà rất giỏi và tích cực tham gia phong trào học sinh kháng chiến Hà Nội. Bà từng bị địch bắt, tra tấn dã man.
Trong sự nghiệp ngành Y, bà đạt được nhiều thành tựu. Trong đó phải kể đến Giải thưởng Kovalevskaia. Bà nhà khoa học nữ đầu tiên của ngành Y - Dược Việt Nam giành được giải thưởng này nhờ những đóng góp xuất sắc trong nghiên cứu các bệnh ung thư phụ nữ, trẻ em, thai nhi, hiếm muộn...
Con út Trưởng ban Trường học, Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh; nguyên Giám đốc Khách sạn Hà Nội
Con út của Giáo sư Dương Quảng Hàm là ông Dương Tự Minh. Sinh ra trong gia đình có truyền thống hiếu học, yêu nước nên ngay từ khi còn là thiếu niên ông Minh đã tham gia hoạt động cách mạng.
Năm 13 tuổi trong đoàn học sinh kháng chiến, tham gia in, phát hành báo “Nhựa sống” trong lòng địch. Trong quá khứ, ông từng hai lần bị địch bắt tù đày vào Nhà tù Hỏa Lò.
Sau này, ông Dương Tự Minh là Trưởng ban Trường học, Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh; nguyên Giám đốc Khách sạn Hà Nội. Khi về hưu, ông Dương Tự Minh là Phó ban liên lạc chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày tại Nhà tù Hỏa Lò.
Ông có một kỷ vật được lưu giữ tại Khu di tích Nhà tù Hỏa Lò là số tù VN 2017. Đây được xem là minh chứng cho một thời tuổi trẻ của ông, dù trải qua bao khó khăn, gian khổ nhưng vẫn luôn giữ vững phẩm chất, ý chí để bảo vệ sự nghiệp cách mạng của Đảng.
Với những đóng góp, cống hiến qua nhiều đời, gia đình cố Giáo sư Dương Quảng Hàm được xem là một trong những gia đình đại trí thức tiêu biểu của Việt Nam.
