(Phunutoday)- Khăm là sự kết hợp giữa mưu trí, sự lừa dối và cảm hứng được thấy kẻ khác khốn nạn. Nó là một thứ cạm bẫy cổ sơ. Nó là vật chứng giữa trí lự và sự mù quáng, giữa gian hùng và ngờ nghệch, giữa bản năng độc ác và bản năng sinh tồn trong đó thắng thua, được, mất cũng khốn khổ như nhau.
 |
| Bắt cá trên đồng |
Chọn nơi nước chảy, cá quen đi lại thành luồng, thành lối, chặn hai đầu rồi tát cạn nước, vét bớt bùn cho sâu xuống, cắm vài cành cây, vừa để lấy bóng mát, vừa che lấp bớt vẻ trần trụi... ta đã có một cái khăm.
Bọn cá, nhất là những “tên”. ngang tàng, cậy sức cơ bắp, thường ngày vẫn ngông ngạo, đi vào đâu cũng như đi vào chỗ không người, thấy lối đi bị chặn lại thì lồng lộn điên tiết.
Kẻ nào mà láo thế! Hẳn hắn không biết ta gặp núi san núi, gặp sông lấp sông. Một mình ta có thể đi chật cả đường cái quan. Đại loại kẻ ngông ngạo nào, bất kể là cá hay người, hay súc vật, đều có chung cái tính khí dương dương tự đắc ấy.
Là người thì hắn sẽ vỗ đùi đen đét, đấm ngực đùm đụp, hò hét chửi cả làng, cả tổng... còn là cá thì “phốc”, mình cong theo hình lưỡi liềm, nó lao lên không trung rồi rơi bũm vào khăm. Ở dưới nước nó là chúa tể, là đầu lĩnh, hét một tiếng cả làng sợ. Còn khi ở trong khăm, nó lại bị ngập trong bùn, sức khỏe địch muôn người thành ra vô dụng.
Bùn mút chặt nó xuống, hút kiệt sức lực của nó. Khi nó hiểu ra rằng cứng không thắng nổi mềm thì nó chỉ còn nằm chờ chết. Trước khi chết nó còn đủ thời gian để ân hận về thói vũ dũng của mình.
Khăm là sự kết hợp giữa mưu trí, sự lừa dối và cảm hứng được thấy kẻ khác khốn nạn. Nó là một thứ cạm bẫy cổ sơ. Nó là vật chứng giữa trí lự và sự mù quáng, giữa gian hùng và ngờ nghệch, giữa bản năng độc ác và bản năng sinh tồn trong đó thắng thua, được, mất cũng khốn khổ như nhau.
Nhưng chiếc cạm bẫy cổ sơ, vĩnh cửu nằm ngoài sự cải tiến, nằm ngoài nền văn minh kĩ trị ấy, lại cứ hiện diện ở mọi nơi, mọi thời đại.
Ở đâu có sự độc ác của trí tuệ, ở đâu sự tồn tại được quan niệm như là quá trình loại trừ nhau, ở đâu còn bóng tối tinh thần... thì ở đó luôn luôn có một chiếc khăm. Nó vừa là sản phẩm của sinh kế vừa là nhân vật chính của một bi kịch.
Người dân quê thâu tóm tất cả những điều đó trong duy nhất một từ: Chơi khăm. Kẻ chơi khăm là kẻ tìm kiếm sự thắng lợi bằng cách dấn sâu vào thất bại.
- Tạ Duy Anh
[links()]
