Làm thế nào để ngăn ngừa tai biến mạch máu não?

Mỗi năm Việt Nam có khoảng 200.000 người mắc bệnh lý tai biến mạch máu não, gần một nửa trong số đó tử vong. Gốc tự do được cho là nguyên nhân dẫn đến bệnh lý mạch máu não và thoái hóa tế bào thần kinh. Vậy chúng ta nên làm gì để ngăn ngừa tai biến mạch máu não?

Gốc tự do và tai biến mạch máu não

Từ năm 1990, nghiên cứu Gánh nặng Bệnh tật Toàn cầu (GBD) của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã xếp các bệnh mạch máu não ở vị trí thứ hai trong danh sách bệnh gây tử vong cao nhất, chỉ sau bệnh tim mạch. Tại TP HCM, các thống kê cho thấy khoảng 19.000 người bị tai biến mỗi năm, trong đó chừng 1.000 trường hợp tử vong.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến bệnh lý mạch máu não, trong đó vai trò của gốc tự do đang ngày càng được quan tâm. Phó giáo sư Tiến sĩ Trần Đáng, nguyên Cục trưởng An toàn vệ sinh thực phẩm cho biết: "Gốc tự do là những yếu tố có hại sinh ra từ quá trình chuyển hóa của cơ thể và từ ảnh hưởng của các tác nhân bên ngoài. Chúng được y học hiện đại xem là nguồn gốc của sự lão hóa và rất nhiều bệnh tật".

Gốc tự do (free radical) là nguyên tử hoặc phân tử có hại, liên tục được sinh ra từ các quá trình chuyển hóa trong cơ thể và từ các tác động của môi trường bên ngoài. Gốc tự do được xem là nguồn gốc của sự lão hóa và bệnh tật. Chúng được ví như “đoàn quân hủy diệt” bởi sức gây hại mạnh mẽ lên cơ thể con người, đặc biệt là làm tổn thương bộ não.

OTIV tinh chiết từ Blueberry giúp chống gốc tự do, bảo vệ mạch máu não và các tế bào thần kinh

Gốc tự do rất không ổn định, liên tục tìm kiếm điện tử từ các nguyên tử - phân tử khác, tạo ra nhiều gốc tự do mới. Gốc tự do tấn công vào tất cả các cấu trúc tế bào trong cơ thể và đặc biệt chúng “ưa thích” những tế bào chứa nhiều chất béo (lipid). Với đặc điểm hơn 60% thành phần là acid béo, bộ não con người là cơ quan bị gốc tự do tấn công dữ dội nhất.

Không những thế, trong khi hệ thống chống gốc tự do kém hơn nhiều so với các cơ quan khác, bộ não lại tiêu thụ đến 20-25% nhu cầu oxy và năng lượng toàn cơ thể. Nơi nào có sự chuyển hóa càng cao, gốc tự do sinh ra càng nhiều.

Vì vậy, bộ não thực sự là điểm tập kết gốc tự do và với phản ứng dây chuyền, “đoàn quân hủy diệt” này không ngừng sản sinh, gây ra các bệnh lý: thiếu máu não thoáng qua, tai biến mạch máu não, đau nửa đầu, suy giảm trí nhớ, Parkinson, Alzheimer, sa sút trí tuệ…

"Không ai được phép chủ quan, vì theo thời gian thì những tổn thương thành mạch máu do gốc tự do gây ra hầu như không thể tránh khỏi" - PGS.TS Trần Đáng cho biết.

Làm gì để ngăn ngừa tai biến mạch máu não?

Theo bác sĩ, các chất chống gốc tự do trong thảo dược, rau quả… có thể giúp bảo vệ mạch máu não và tế bào thần kinh não. Tuy nhiên, chúng chỉ có thể đạt hiệu quả nếu vượt qua hàng rào máu não - một rào chắn sinh học kiểm soát tất cả các chất đưa vào não.

PGS Trần Đáng cũng khẳng định: "Bổ sung các chất chống gốc tự do từ thiên nhiên là một vũ khí tốt để chăm sóc sức khỏe cho não bộ. Tuy nhiên nên biết rằng gốc tự do sẽ sinh ra nhiều hơn nếu thiếu dinh dưỡng, stress kéo dài hay sống trong môi trường ô nhiễm".

Vì vậy, theo ông, duy trì chế độ dinh dưỡng cân đối, sinh hoạt có quy luật, vận động vừa sức, giữ cho tinh thần lạc quan, tâm lý cân bằng và tránh các tác nhân có hại như thuốc lá, hóa chất diệt cỏ - diệt côn trùng… là vô cùng cần thiết.

Các nhà khoa học đã nghiên cứu một loại quả mọng ở Bắc Mỹ là Blueberry chứa nhiều anthocyanin - chất chống gốc tự do có khả năng vượt qua hàng rào máu não. Các chất này trung hòa gốc tự do, ức chế quá trình oxy hóa của cholesterol "xấu", điều tiết những yếu tố gây viêm để giảm tổn thương thành mạch máu. Chúng còn tác động đến tế bào thần kinh và khớp thần kinh để giúp não chống lại sự thoái hóa, phục hồi thương tổn.

Theo các nhà nghiên cứu tại trường Đại học Montreal (Canada), Blueberry kích hoạt hai loại enzyme bảo vệ não là catalase và superoxide dismutase. Các enzyme này có chức năng dọn dẹp những gốc tự do sản sinh ra trong quá trình oxy hóa, giảm nguy cơ thoái hóa thần kinh và bệnh mạch máu não.

• Hoàng Anh