Tết Nguyên đán – khoảnh khắc giao thoa giữa năm cũ và năm mới – luôn là thời điểm thiêng liêng để những thế hệ sau hướng về tổ tiên và cội nguồn. Trong không gian tôn nghiêm của bàn thờ gia tiên, mâm ngũ quả không chỉ đơn thuần là hình ảnh của sự sung túc, thịnh vượng mà còn mang theo lời cầu chúc cho một năm mới an lành, hạnh phúc. Với những ý nghĩa sâu sắc đó, việc trình bày mâm ngũ quả đã trở thành một phong tục truyền thống, phản ánh trọn vẹn tâm tư tri ân và khát vọng tốt đẹp của người Việt, được gìn giữ qua nhiều thế hệ.
Tầm quan trọng của mâm ngũ quả trong Tết cổ truyền Việt Nam
Mâm ngũ quả là một phần không thể thiếu trong văn hóa Tết cổ truyền của dân tộc Việt Nam. Nó không chỉ là hình thức trang trí bàn thờ gia tiên mà còn đậm tính phong thủy, tín ngưỡng và triết lý sống.
Theo quan niệm dân gian, mâm ngũ quả tượng trưng cho ngũ hành: Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ, phản ánh sự cân bằng và hòa hợp của vũ trụ. Con số "năm" (ngũ) còn được nhìn nhận như biểu tượng của ngũ phúc: Phú (giàu có), Quý (sang trọng), Thọ (sống lâu), Khang (khỏe mạnh) và Ninh (bình an).
Điều đặc biệt là mỗi loại quả trên mâm đều được lựa chọn một cách kỹ lưỡng, mang theo hy vọng về một năm mới thuận lợi, thành công và hạnh phúc. Tùy vào phong tục tập quán của từng miền Bắc - Trung - Nam, cách lựa chọn và sắp xếp mâm ngũ quả cũng có sự đa dạng, tạo nên những nét đặc trưng riêng biệt của từng vùng miền.
Mâm ngũ quả miền Bắc: Hài hòa giữa phong thủy và lễ nghi
Người miền Bắc từ lâu đã nổi danh với sự tỉ mỉ trong các nghi thức đón Tết, và mâm ngũ quả khẳng định điều đó. Những loại trái cây được lựa chọn không chỉ đẹp mắt mà còn mang trong mình nhiều ý nghĩa phong thủy cùng sự hòa quyện về màu sắc, hình dáng.
- Bưởi: Với hình dáng tròn đầy, bưởi là biểu tượng cho sự viên mãn và phát tài.
- Cam, quýt: Thể hiện lời chúc sức khỏe và thành công ngập tràn.
- Phật thủ: Có hình dạng như bàn tay Phật, tượng trưng cho nguyện vọng nhận được sự che chở, bảo vệ từ Đức Phật.
- Chuối: Nải chuối, giống như bàn tay ấm áp, mang ý nghĩa gắn kết và sum vầy trong gia đình.
- Táo hoặc đào: Phản ánh khát vọng thăng tiến, tài lộc và phú quý dồi dào.
Cách bày trí: Các gia đình miền Bắc thường đặt chuối ở vị trí dưới cùng, làm nền cho mâm ngũ quả, trong khi phật thủ được xếp ở giữa và các loại trái cây khác được bố trí xung quanh để tạo nên sự cân bằng. Cách sắp xếp này không chỉ mang lại vẻ đẹp cho mâm ngũ quả mà còn phản ánh sự tôn trọng với tổ tiên, đồng thời đảm bảo yếu tố phong thủy.
Các gia đình miền Bắc thường đặt chuối ở vị trí dưới cùng, làm nền cho mâm ngũ quả, trong khi phật thủ được xếp ở giữa và các loại trái cây khác được bố trí xung quanh để tạo nên sự cân bằng
Mâm ngũ quả miền Trung: Sự đơn giản mang đậm ý nghĩa tinh thần
Khác với miền Bắc, người dân miền Trung thường bị ảnh hưởng bởi những điều kiện thiên nhiên khắc nghiệt, do đó, quan niệm “nhà có gì cúng nấy” đã trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa của họ. Dù vậy, họ vẫn rất chú trọng đến ý nghĩa và hình thức của mâm ngũ quả truyền thống. Một số loại quả thường thấy trong mâm ngũ quả của người miền Trung bao gồm thanh long, chuối, dưa hấu, xoài và sung, mỗi loại đều mang theo những thông điệp tốt đẹp.
- Thanh long: Được biết đến với màu đỏ tươi, thanh long biểu trưng cho sự may mắn và phát tài.
- Chuối: Là biểu tượng của sự gắn kết gia đình và tình đoàn viên.
- Dưa hấu: Với ruột đỏ và vỏ xanh, dưa hấu mang ý nghĩa của sự ngọt ngào và bình an.
- Xoài: Thể hiện niềm hy vọng vào một năm mới đủ đầy và dư dả.
- Sung: Đại diện cho sự sung túc, viên mãn trong tất cả các khía cạnh của cuộc sống.
Khác với miền Bắc, người dân miền Trung thường bị ảnh hưởng bởi những điều kiện thiên nhiên khắc nghiệt, do đó, quan niệm “nhà có gì cúng nấy” đã trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa của họ
Lưu ý khi trang trí: Người miền Trung thường có sự thoải mái trong việc sắp xếp mâm ngũ quả. Họ chú trọng đến những loại trái cây tươi, không bị dập nát và bố trí chúng một cách gọn gàng trên bàn thờ, nhằm thể hiện lòng tôn kính đối với tổ tiên.
Mâm ngũ quả miền Nam: Truyền tải ước vọng qua từng loại trái cây
Tại miền Nam, việc bày mâm ngũ quả thường được thực hiện theo nguyên tắc "Cầu vừa đủ xài", dựa trên âm đọc của từng loại trái cây.
- Mãng cầu: Biểu trưng cho ước vọng mọi chuyện thuận lợi, suôn sẻ.
- Sung: Tượng trưng cho sự thịnh vượng, đầy đủ.
- Dừa: Gợi nhớ đến sự trọn vẹn và đủ đầy trong cuộc sống.
- Đu đủ: Thể hiện mong ước một năm mới ấm no, phát đạt.
- Xoài: Mang ý nghĩa khao khát một năm đủ đầy để chi tiêu.
Tại miền Nam, việc bày mâm ngũ quả thường được thực hiện theo nguyên tắc "Cầu vừa đủ xài", dựa trên âm đọc của từng loại trái cây
Trái cây bổ sung
Hai bên bàn thờ thường được trang trí bằng dưa hấu, với ruột đỏ và vỏ xanh, biểu thị cho vận may. Tuy nhiên, người miền Nam thường tránh bày các loại quả như chuối, lê, táo, cam, quýt vì họ cho rằng những loại này mang lại điều không may.
Cách bày trí
Người miền Nam thường sắp xếp các loại trái cây theo hình tháp và đặt dưa hấu hai bên để tạo sự cân đối. Sự rực rỡ và hài hòa trong màu sắc là yếu tố quan trọng giúp làm nổi bật vẻ đẹp ấm cúng của mâm ngũ quả.
Sự giao thoa văn hoá trong mâm ngũ quả của 3 miền
Sự giao thoa văn hóa qua mâm ngũ quả của ba miền tạo nên bức tranh đa dạng và sắc nét về truyền thống Tết của dân tộc. Mặc dù mỗi miền có cách trình bày và lựa chọn trái cây khác nhau, nhưng tất cả đều hướng về một điểm chung: thể hiện lòng trân trọng tổ tiên và mong muốn một năm mới ấm no, hạnh phúc.
- Miền Bắc: Với phong cách nghiêm trang và tỉ mỉ, mâm ngũ quả mang đậm sắc thái truyền thống, thể hiện sự kính trọng và chu đáo của con cháu.
- Miền Trung: Đặc trưng bởi sự mộc mạc và giản dị, mâm ngũ quả miền Trung toát lên ý nghĩa sâu sắc, phản ánh bản sắc văn hóa và tinh thần của người dân nơi đây.
- Miền Nam: Với sự sáng tạo và linh hoạt, người miền Nam không chỉ bày trí mà còn khéo léo gửi gắm thông điệp tích cực qua cách đặt tên cho từng loại quả, tạo nên nét vui tươi và ấm áp cho mâm ngũ quả.
Mâm ngũ quả không chỉ đơn thuần là phong tục tập quán, mà còn là biểu tượng văn hóa thắm đượm tình yêu thương, nối kết các thế hệ trong mỗi gia đình, góp phần làm cho không khí Tết thêm phần ấm cúng và trọn vẹn.
*Thông tin chỉ mang tính tham khảo
