| Có thể có tới 10.000 người ở Philippines tử nạn vì siêu bão Haiyan |
Bài phát biểu của trưởng đoàn COP19 của Philippines
Đầu tiên, người dân Philippines và đoàn đại biểu của chung tôi tham dự Hội nghị các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về Biến đổi khí hậu (COP19) tại Warsaw xin gửi lời cảm ơn từ đáy lòng với sự đồng cảm của các bạn với đất nước chúng tôi trong hoàn cảnh khó khăn của cả nước hiện nay.
Giữa thảm kịch này, đoàn đại biểu Philippines cảm thấy được chia sẻ bởi lòng hiếu khách nồng ấm của Ba Lan, người dân các bạn mỉm cười đón chúng tôi ở bất cứ nơi nào. Nhân viên khách sạn, người đi đường, tình nguyện viên và nhân viên ở Sân vận động quốc gia đều chia sẻ sự đồng cảm ấm áp với chúng tôi. Bởi vậy, xin cảm ơn Ba Lan.
Việc sắp xếp các bạn đã chuẩn bị cho COP lần này vô cùng tuyệt vời và chúng tôi trân trọng nỗ lực to lớn các bạn đã dành cho việc chuẩn bị cho kỳ họp quan trọng này.
Chúng tôi cũng cảm ơn tất cả các bạn, những người bạn và đồng nghiệp ở trong khán phòng này và từ mọi nơi trên thế giới, vì các bạn sát cánh bên chúng tôi trong thời khắc khó khăn này. Tôi cảm ơn tất cả các quốc gia và chính phủ đã dành tình đoàn kết và hỗ trợ cho Philippines. Tôi cảm ơn các bạn trẻ có mặt ở đây và hàng tỷ bạn trẻ trên khắp thế giới đã trước sau như một ủng hộ đoàn đại biểu của tôi và là những người đang nhìn chúng ta kiến tạo tương lai của họ. Tôi cảm ơn xã hội dân sự, cả những người đang làm việc ở cơ sở khi chúng ta đang chạy đua với thừi gian ở những nơi bị ảnh hưởng nặng nề nhất lẫn những người đang ở Warsaw hối thúc chúng ta về sự cấp bách và tham vọng. Chúng tôi xúc động sâu sắc trước sự bày tỏ tình đoàn kết nhân văn này. Sự động viên dạt dào ấy chứng tỏ rằng, là loài người, chúng ta có thể đoàn kết; rằng với tư cách là một loài, chúng ta quan tâm.
Cách đây chưa đầy 11 tháng ở Doha, phái đoàn tôi đã kêu gọi thế giới…mở mắt nhìn sự thật lồ lộ mà chúng ta đang đối mặt…bởi khi đó chúng tôi phải đương đầu với một cơn bão tàn phá khiến cho nó trở thành thảm họa đắt đỏ nhất trong lịch sử Philippines. Bởi vậy gần một năm sau, chúng ta không thể tưởng tưởng nổi một tai họa tàn khốc hơn còn có thể xảy ra. Với sự xoay chuyển tàn ác của số mệnh, đất nước tôi đang bị thử thách bởi cơn bão địa ngục tên là Siêu bão Haiyan mà các chuyên gia mô tả là cơn bão lớn nhất từng xảy ra trong suốt lịch sử loài người được ghi nhận. Nó mạnh đến nỗi nếu có Nhóm 6 thì nó sẽ rơi trọn vào nhóm đó. Đến thời khắc này, chúng tôi vẫn không nắm chắc quy mô đầy đủ của sự tàn phá vì thông tin nhỏ giọt một cách chậm rãi khốn khổ bởi vì dây điện và đường dây viễn thông đã bị cắt đứt và có thể còn lâu mới được khôi phục. Đánh giá ban đầu cho thấy Haiyan đã để lại những tổn thất khủng khiếp chưa từng có trong tiền lệ, không hể hình dung nổi và vô cùng tàn khốc, ảnh hưởng tới 2/3 Philippines, khiến khoảng một nửa triệu người mất nhà, và những cảnh tượng gợi nhớ tới hậu quả của sóng thần với vùng đất ướt rộng lớn đầy bùn, đổ vỡ và xác người chết. Theo ước tính từ vệ tinh, Cơ quan Khí tượng và Hải dương quốc gia Hoa Kỳ cũng ước tính rằng Haiyan đã có áp suất tối thiểu ở khoảng 860 mbar (hPa; 25.34 inHg) và Trung tâm Cảnh báo bão chung ước tính haiyan có thể đã đạt tốc độ 315 km/h (195 mph) và mạnh đến tốc độ 378 km/h, đưa nó trở thành cơn bão mạnh nhất trong lịch sử hiện đại mà chúng ta biết. Bất chấp những nỗ lực to lớn mà nước tôi đã chuẩn bị để đối đầu với sự tấn công dữ dội của cơn bão quái vật này, lực bão quá mạnh và mặc dù là một quốc gia quen thuộc với bão, Siêu bão Haiyan không giống gì với những thứ chúng tôi đã trải qua trước, hay đúng hơn là không giống với điều gì mà bất cứ quốc gia nào từng trải qua.
Hình ảnh sau cơn bão cũng đang chậm chạp trở nên rõ ràng hơn. Sự tàn phá là khủng khiếp. Và như thể điều đó còn chưa đủ, một cơn bão khác đang hình thành trong vùng nước ấm ở bờ tây Thái bình dương. Tôi rùng mình khi nghĩ tới một cơn bão khác sẽ tấn công chính những nơi mà người dân còn chưa gượng sức để đứng dậy nổi.
Với bất cứ ai còn tiếp tục phủ nhận thực tế rằng đó là biến đổi khí hậu, tôi xin thách ngài bước ra khỏi tháp ngà của mình và rời khỏi chiếc ghế bành êm ấm. Tôi thách ngài dám đến các đảo ở Thái bình dương, ở Ấn Độ dương và nhìn mực nước biển đang dâng lên; đến những vùng đồi núi ở Himalayas và Andes để nhìn các cộng đồng đang đương đầu với lũ lụt do băng tan; đến vùng Bắc cực nơi các cộng đồng bấu víu vào các đỉnh băng đang nhanh chóng thu hẹp; đến các vùng đồng bằng rộng lớn, vùng sông Hằng, Amazon, sông Nile nơi sinh mạng và sinh kế đang bị nhấn chìm, tới đồi núi vùng Trung Mỹ đang phải đối mặt với những cơn bão hung tàn tương tự, tới những đồng cỏ khô châu Phi nơi biến đổi khí hậu cũng đang trở thành vấn đề sống còn khi thực phẩm và nước trở nên khan hiếm. Cũng xin đừng quên những trận bão lớn ở Vịnh Mexico và duyên hải miền đông Bắc Mỹ. Và nếu như thế vẫn chưa đủ, ngài có lẽ nên đến thăm Philippines luôn bây giờ.
Khoa học đã cho chúng ta một bức tranh đang trở nên rõ ràng hơn nhiều. Báo cáo của Ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu IPCC về biến đổi khí hậu và các sự kiện cực đoan nhấn mạnh những rủi ro đi liền với thay đổi về cấu trúc và tần suất của các sự kiện thời tiết cực đoan. Khoa học cho chúng ta biết rằng, đơn giản là biến đổi khí hậu sẽ có nghĩa là có nhiều bão nhiệt đới mạnh hơn. Khi Trái đất ấm lên, điều đó sẽ bao gồm cả các đại dương [cũng ấm lên – ND]. Năng lượng trữ trong các vùng nước ngoài biển Philippines sẽ tăng độ mạnh của các cơn bão và xu hướng mà chúng ta thấy bây giờ là các cơn bão hủy diệt hơn sẽ trở thành chuẩn mới.
Điều đó sẽ có tác động sâu sắc tới nhiều cộng đồng của chúng ta, nhất là những ai phải vật lộn với thách thức kép từ khủng hoảng phát triển và khủng hoảng biến đổi khí hậu. Các cơn bão như Yolanda (Haiyan) và tác động của nó tượng trưng cho lời nhắc tỉnh táo tới cộng đồng quốc tế rằng chúng ta không thể trì hoãn hành động về khí hậu. Warsaw phải mang đến tham vọng mạnh mẽ và phải tập hợp ý chí chính trị để giải quyết biến đổi khí hậu.
Tại Doha, chúng ta đã hỏi: “Nếu không phải chúng ta thì là ai? Nếu không phải bây giờ thì là bao giờ? Nếu không phải ở đây thì ở đâu?” (mượn lời lãnh đạo sinh viên Philippines Ditto Sarmiento trong thời thiết quân luật) – [Ditto Sarmiento, 1950-1977, chống lại chế độ thiết quân luật của Tổng thống Marcos, bị bỏ tù và chết trong đó – ND]. Những lời ấy đã rơi vào tai người điếc. Nhưng ở đây tại Warsaw, chúng ta có lẽ cũng rất đặt ra những câu hỏi thẳng thắn ấy. “Nếu không phải chúng ta thì là ai? Nếu không phải bây giờ thì là bao giờ? Nếu không phải ở Warsaw thì ở đâu?”
Những gì đất nước tôi đang trải qua từ sự kiện thời tiết cực đoan đó là sự điên rồ. Cuộc khủng hoảng khí hậu là sự điên rồ.
Chúng ta có thể chấm dứt sự điên rồ ấy. Ngay tại đây ở Warsaw.
Đây là Hội nghị các bên lần thứ 19 nhưng chúng ta có lẽ không nên đếm nữa, bởi vì đất nước tôi không chấp nhận là chúng ta cần đến COP30 hay COP40 mới giải quyết biến đổi khí hậu. Và bởi vì mặc dù có những thành tựu đáng kể từ khi ra đời Công ước khung LHQ về Biến đổi khí hậu nhưng 20 năm nay chúng ta vẫn không thực hiện được mục tiêu cao nhất của Công ước. Bây giờ chúng ta đang ở trong tình thế phải tự hỏi bản thân: liệu chúng có thể đạt được mục tiêu đặt ra ở Điều 2, tức là ngăn chặn được sự can thiệp nguy hiểm của con người đối với hệ thống khí hậu? Khi không hoàn thành được mục tiêu của Công ước, chúng ta có lẽ đã phê chuẩn cho sự diệt vong của các nước dễ bị tổn thương.
Và nếu chúng ta không hoàn thành được mục tiêu của Công ước, chúng ta phải đối diện vấn đề mất mát và thiệt hại. Mất mát và thiệt hại từ biến đổi khí hậu là vấn đề thực tiễn hiện nay trên toàn thế giới. Các mục tiêu giảm phát thải của các nước phát triển thấp ở mức nguy hiểm và phải được nâng lên ngay lập tức, nhưng cho dù nếu họ tuân thủ yêu cầu giảm xuống dưới mức năm 1990 từ 40-50%, chúng ta vẫn còn biến đổi khí hậu không thể nào xóa bỏ và sẽ cần phải giải quyết vấn đề mất mát và thiệt hại.
Chúng ta đang ở ngã ba đường quan trọng và tình hình là kể cả có mức giảm thiểu phát thải tham vọng nhất từ các nước phát triển – những nước lẽ ra phải dẫn đầu cuộc chiến biến đổi khí hậu hai thập niên qua – vẫn sẽ không đủ để đẩy lùi cuộc khủng hoảng. Bây giờ đã là quá muộn, quá muộn khi nói tới việc thế giới có thể trông chờ Điều 1 để giải quyết khủng hoảng khí hậu. Chúng ta đã bước vào giai đoạn mới đòi hỏi sự đoàn kết toàn cầu nhằm chiến đấu với biến đổi khí hậu và bảo đảm là việc theo đuổi sự phát triển con người bền vững được xếp hàng đầu trong các nỗ lực của cộng đồng quốc tế. Đó là lý do tại sao các phương tiện thực thi cho các nước đang phát triển trở nên quan trọng hơn nhiều.
Chính Maurice Strong – Tổng thư ký của Hội nghị LHQ về Môi trường và Phát triển, Hội nghị thượng đỉnh Trái Đất tại Rio de Janeiro 1992 – đã nói rằng “Lịch sử nhắc chúng ta nhớ rằng điều không thể làm hôm nay có thể sẽ thành không tránh được ngày mai”.
Chúng ta không thể ngồi nhìn vô vọng vào sự bế tắc khí hậu quốc tế này. Giờ là lúc hành động. Chúng ta cần có lộ trình khí hậu khẩn cấp.
Tôi phát biểu thay cho đoàn đại biểu của tôi. Nhưng hơn cả vậy, tôi nói thay cho vô số những người không còn có thể tự nói cho chính họ khi đã biến mất trong cơn bão. Tôi cũng nói cho những ai mất cha mẹ bởi thảm kịch này. Tôi nói cho những người đang chạy đua với thời gian để cứu những ai sống sót và để giảm nhẹ nỗi đau cho những người bị ảnh hưởng từ thảm họa.
Chúng ta có thể hành động quyết liệt bây giờ để đảm bảo là ngăn chặn được một tương lai khi siêu bão trở thành đời thường. Bởi vì với tư cách một quốc gia, chúng tôi không chấp nhận một tương lai mà siêu bão kiểu Haiyan trở thành thực tiễn cuộc sống. Chúng tôi không chấp nhận là chạy khỏi bão tố, sơ tán gia đình, chịu đựng sự tàn phá và đau khổ, đếm người chết trở thành đời thường. Đơn giản là chúng tôi không chấp nhận.
Chúng ta phải thôi gọi những sự kiện như vậy là tai họa tự nhiên. Chẳng tự nhiên chút nào khi người dân phải tiếp tục vật lộn để xóa nghèo và phát triển để rồi bị quật ngã bởi sự tấn công dữ dội của một cơn bão mà giờ đây được coi là cơn bão mạnh nhất từng ập vào đất liền. Không tự nhiên chút nào khi khoa học đã cho chúng ta biết sự ấm lên toàn cầu sẽ mang đến nhiều cơn bão mạnh hơn. Không tự nhiên chút nào khi loài người đã thay đổi khí hậu một cách sâu sắc.
Tai họa chẳng bao giờ là tự nhiên. Chúng là sự giao nhau của các yếu tố chứ không chỉ đơn thuần mang tính tự nhiên. Chúng là tích tụ của việc liên tiếp vượt qua các ngưỡng kinh tế, xã hội và môi trường. Hầu hết các tai họa là kết quả của bất bình đẳng và những người nghèo nhất thế giới chịu rủi ro nhiều nhất vì họ có nhiều điều dễ bị tổn thương và vì nhiều thập niên suy phát triển [maldevelopment] mà tôi phải nhấn mạnh là có liên quan tới kiểu theo đuổi tăng trưởng kinh tế đang thống trị thế giới; đây cũng là kiểu theo đuổi cái gọi là tăng trưởng kinh tế và tiêu dùng không bền vững đã làm biến đổi hệ thống khí hậu.
Bây giờ, nếu các ngài cho phép, tôi xin nói ở khía cạnh cá nhân hơn.
Siêu bão Haiyan đã đổ vào quê hương của gia đình tôi và sức tàn phá gây choáng váng. Tôi không có từ nào để nói về những hình ảnh mà chúng ta nhìn thấy trên các bản tin. Tôi không có từ nào để mô tả cảm giác của mình về những mất mát và thiệt hại mà chúng tôi chịu từ biến cố lớn này.
Đến giờ, tôi đau khổ khi chờ tin về tính mệnh của các người thân của tôi. Điều cho tôi thêm sức mạnh và sự giải tỏa là khi em trai tôi liên lạc được với chúng tôi để báo là cậu đã sống sót qua đợt tấn công dữ dội. Hai ngày qua, cậu đã thu xác người bằng đôi bàn tay của mình. Cậu ấy đói và kiệt sức vì thực phẩm chưa thể đến được với những nơi bị ảnh hưởng nặng nề nhất.
Chúng tôi kêu gọi COP này làm việc cho đến khi có kết quả ý nghĩa nhất. Cho đến khi đạt được những cam kết nhằm đảm bảo việc huy động các nguồn lực cho Quỹ Khí hậu Xanh. Cho đến khi hoàn thành lời hứa thành lập một cơ chế về tổn thất và thiệt hại; cho đến khi đảm bảo có tài chính cho thích ứng; cho đến khi có các lộ trình cụ thể nhằm đạt được con số 100 tỷ đô la đã cam kết từ trước; cho đến khi chúng ta nhìn thấy tham vọng thực sự với việc bình ổn khí nhà kính. Chúng ta phải đổ tiền vào đúng nơi đúng chỗ [dịch ẩu: We must put the money where our mouths].
Trong khuôn khổ này Công ước khung LHQ về BĐKH, quá trình này được gọi bằng nhiều tên. Nó được gọi là một trò hề. Nó được gọi là cuộc tụ họp phát ra lắm khí các-bon của những kẻ hay bay vô dụng. Nó được gọi bằng nhiều cái tên. Nhưng nó cũng có tên Dự án cứu hành tinh. Nó được gọi là “cứu ngày mai hôm nay”. Chúng ta có thể sửa lại điều này. Chúng ta có thể chấm dứt sự điên rồ này. Ngay bây giờ. Ngay ở đây, ở giữa sân bóng này.
Tôi kêu gọi các bạn hãy dẫn dắt chúng tôi. Và để Ba Lan mãi được biết đến là nơi chúng ta thật sự quan tâm để chấm dứt sự điên rồ ấy. Liệu nhân loại có tận dụng được cơ hội này? Tôi vẫn tin chúng ta có thể.
Trong bài phát biểu, Sano đã nói thêm một lời hứa không được soạn sẵn về việc nhịn ăn trong quá trình diễn ra hội nghị, cho đến khi đạt được những tiến bộ ý nghĩa. Ông nói:
“Để đoàn kết với đồng bào tôi đang đấu tranh để tìm thức ăn ở nhà và với em trai tôi, người chưa ăn gì suốt ba ngày qua, với tất cả lòng kính trọng, ông Chủ tịch, và tôi không hề có ý không tôn trọng sự hiếu khách tử tế của ông, bây giờ tôi sẽ bắt đầu tình nguyện nhịn ăn vì khí hậu. Điều đó có nghĩa là tôi sẽ tự nguyện không ăn trong COP này cho đến khi nhìn thấy một kết quả có ý nghĩa.”
