Sau khi nắm quyền kiểm soát Trung Nguyên, chỉ trong thời gian ngắn, triều Thanh đã ổn định tình hình và thống nhất được đất nước, mở ra kỷ nguyên thịnh vượng kéo dài hơn một thế kỷ trong lịch sử Trung Quốc.
Thành công này không chỉ đến từ tài năng của các Hoàng đế nổi tiếng như Khang Hi, Ung Chính và Càn Long mà còn từ việc chọn lựa kế vị phù hợp, góp phần quan trọng vào việc duy trì sự ổn định và phát triển của đất nước.
Khả năng và đức độ của người thừa kế ngai vàng có tác động sâu rộng đến tương lai của quốc gia và xã hội.
Sự cẩn trọng trong việc chọn lựa người kế vị của các Hoàng đế trước đó đã đưa đến sự xuất hiện của những vị vua xuất sắc trong giai đoạn đầu của Thanh triều, như một Ung Chính nổi tiếng nghiêm khắc với quan lại tham nhũng và một Càn Long với thành tựu mở rộng lãnh thổ.
Tuy nhiên, đáng tiếc thay, khi tới lượt Càn Long chọn người kế nhiệm, ông lại trao ngai vàng cho một người con mà nhiều người cho rằng không xứng đáng, đó là Ái Tân Giác La Vĩnh Diễm, sau này được biết đến với tên gọi Gia Khánh.
Theo nhà sử học Qulishi, quyết định sai lầm của Càn Long trong việc chọn người kế vị đã trở thành điểm bắt đầu cho sự suy yếu và dần dà suy tàn của triều đại Đại Thanh.
Quyết định này có thể bắt nguồn từ những toan tính và khát khao quyền lực của chính Càn Long.
Quyết định sai lầm của Càn Long trong việc chọn người kế vị đã trở thành điểm bắt đầu cho sự suy yếu và dần dà suy tàn của triều đại Đại Thanh
Ái Tân Giác La Vĩnh Diễm, mang danh hiệu Gia Khánh đế, sinh năm 1760 và qua đời vào năm 1820, là con thứ mười lăm của Hoàng đế Càn Long. Ông kế vị ngai vàng, trở thành vị vua thứ 7 của triều Thanh, một trong những triều đại phong kiến quan trọng trong lịch sử Trung Quốc.
Theo các tài liệu sử học uy tín, Gia Khánh đế được mô tả là một người đức hạnh, không sa ngã vào lối sống xa hoa, đam mê, mà trái lại, ông là một vị vua có tính cách ôn hòa và giàu lòng nhân ái. Ông được biết tới với phong cách sống giản dị và sự tận tụy với công việc chính sự. Các sử gia thường nhận xét về ông bằng cụm từ "bình thường", phản ánh quan điểm rằng ông không đạt được những thành tựu nổi bật như những vị vua khác trong lịch sử.
So sánh với các vị vua tiền nhiệm có tài như Ung Chính hoặc Càn Long, hay khi đặt cạnh những người anh em khác có tài năng và danh tiếng, Gia Khánh trong thời trẻ đã từng bị đánh giá là không sở hữu tài năng xuất chúng.
Có nhiều lý do khiến Càn Long, một bậc thánh minh, lại quyết định truyền ngôi cho Gia Khánh. Có thể đó là kết quả của những toan tính sâu xa hoặc khát vọng quyền lực không thể hiểu hết của Càn Long, cũng có thể là do ông thấy trong Gia Khánh những phẩm chất cần thiết để duy trì sự ổn định cho triều đại.
Trong suốt cuộc đời mình, Hoàng đế Càn Long đã sống gần 90 năm và có tới 17 người con trai. Gia Khánh đế, hay còn gọi là Vĩnh Diễm, chỉ là người con thứ mười lăm và lại là con của một người thiếp, không phải hoàng hậu.
Dựa trên nguyên tắc phong kiến truyền thống là "ưu tiên con trưởng, hạn chế con thứ", Vĩnh Diễm dường như không có nhiều cơ hội trong việc thừa kế ngai vàng. Theo thông tin từ trang Qulishi, ban đầu Càn Long cũng không xem xét đến Vĩnh Diễm trong số những người kế vị.
Tuy nhiên, không ai, kể cả Càn Long, có thể dự đoán rằng trong số 14 hoàng tử đứng trước Vĩnh Diễm, có tới 8 người đã qua đời khi còn rất trẻ, trong đó có cả hoàng tử được Càn Long yêu thích - Ngũ a ca Vĩnh Kỳ.
Khi xem xét người kế nghiệp, Càn Long đã phải đắn đo giữa hai lựa chọn: Thập nhất a ca Vĩnh Tinh, người con thứ 11, nổi tiếng với sự can đảm và quyết đoán, và Thập ngũ a ca Vĩnh Diễm, người con thứ 15, người được biết đến với lòng khoan dung nhưng lại thiếu sự linh hoạt trong cách xử lý các tình huống.
Sự thành công của một Hoàng đế không chỉ dựa vào việc duy trì hòa khí mà còn phải chiếm được lòng dân. Do đó, không ít quan lại cao cấp đã ủng hộ Vĩnh Tinh là người thừa kế.
Tuy nhiên, Càn Long đã quyết định chọn Vĩnh Diễm làm Thái tử, dựa trên một nguyên tắc rất đơn giản: Hoàng Thái tử phải là người không tạo ra rắc rối cho quyền lực của ông.
Càn Long đã quyết định chọn Vĩnh Diễm làm Thái tử, dựa trên một nguyên tắc rất đơn giản: Hoàng Thái tử phải là người không tạo ra rắc rối cho quyền lực của ông
Dù Hoàng đế Càn Long đã từng hứa hẹn rằng ông sẽ không giữ quyền lực quá 60 năm như ông tổ Khang Hi, nhưng sau khi nhường ngôi và trở thành Thái thượng hoàng, ông vẫn lén lút điều khiển những sự kiện chính trị từ phía sau. Trong quan điểm của Càn Long, miễn là ông còn thở, ông sẽ không bao giờ để quyền uy của mình bị lung lay, kể cả khi đối mặt với người con của mình.
Chính sự lo ngại trước một hoàng tử mạnh mẽ và đầy ý kiến cá nhân như Vĩnh Tinh đã khiến Càn Long quyết định chuyển giao quyền lực cho Vĩnh Diễm, người con có phẩm chất tầm thường hơn. Kết quả đã chứng minh điều Càn Long dự đoán: Vĩnh Diễm, sau khi trở thành Thái tử và sau đó là Hoàng đế, luôn làm theo mệnh lệnh của cha mình và không hề can thiệp vào chính sách triều đình mà không được sự đồng ý của ông.
Đến năm đầu tiên của triều Gia Khánh, Vĩnh Diễm đã đăng quang làm Hoàng đế. Tuy nhiên, Càn Long, dù đã thoái vị, vẫn giữ thái độ kiêu ngạo, tự xưng là "trẫm" và coi ý kiến của mình như mệnh lệnh hoàng thượng, quyết định không rời khỏi Dưỡng Tâm điện.
Thái thượng hoàng này thậm chí còn tự tin tuyên bố rằng nếu có sự kiện quan trọng của quốc gia hay việc bổ nhiệm các quan chức có vấn đề, ông sẽ không bỏ mặc. Khi các sứ giả từ Triều Tiên đến, ông cũng không ngần ngại khẳng định rằng mọi việc lớn của quốc gia vẫn cần phải được ông quản lý.
Chỉ đến tháng 1 năm thứ tư của triều Gia Khánh, sau khi Thái thượng hoàng qua đời, Gia Khánh đế mới thực sự bắt đầu cai trị đất nước một cách độc lập. Càn Long và Gia Khánh, cha con họ, đã đưa triều Thanh đến những ngày cuối cùng của sự suy vong.
Sau khi Càn Long từ trần, Gia Khánh đã mau chóng loại bỏ Hòa Thân và phe cánh của hắn, triển khai các biện pháp cải cách và tinh chỉnh quản lý nội bộ. Những cải tổ này, mặc dù cần thiết, nhưng không đủ sức để ngăn chặn sự suy tàn đang dần hiển hiện của triều Thanh.
Trong thời gian trị vì, Gia Khánh không được ghi nhận với những thành tựu đáng kể, nhưng cũng không bị coi là một ông vua mất năng lực. Ngay từ khi còn thơ ấu, ông đã sớm hiểu biết sâu rộng về Tứ thư và Ngũ kinh từ 13 tuổi, được đánh giá cao trong số các hoàng tử thời bấy giờ.
Tuy nhiên, nhược điểm của ông lại nằm ở việc áp dụng chính sách một cách máy móc và quá chú trọng đến việc duy trì đạo hiếu.
Nếu được sinh ra và cai trị trong một thời kỳ Đại Thanh còn hùng mạnh, Gia Khánh có lẽ đã là một vị vua được yêu mến mà không hề có điểm gì để chê trách.
Nhưng từ cuối đời Càn Long, đất nước đã đối mặt với nhiều khó khăn như tình trạng ngân sách quốc gia thiếu hụt, quan lại tham nhũng và các cuộc nổi dậy của nông dân…
Mỗi vấn đề không được giải quyết một cách triệt để đều tiềm ẩn những hậu quả nặng nề cho tương lai.
Nếu được sinh ra và cai trị trong một thời kỳ Đại Thanh còn hùng mạnh, Gia Khánh có lẽ đã là một vị vua được yêu mến mà không hề có điểm gì để chê trách
Đến năm thứ 15 của triều Gia Khánh, các cuộc khởi nghĩa nông dân ở ba tỉnh Xuyên, Sở, Thiểm đã bùng nổ. Dù đã bị đàn áp, những sự kiện này càng làm suy yếu quyền lực của tầng lớp cai trị.
Thêm vào đó, cuộc nổi dậy của Thiên Lý giáo ở phương Bắc và sự hỗ trợ của thái giám đã gây rối loạn trong cung điện.
Những vấn đề này cho thấy, với tài năng và khả năng có hạn của Gia Khánh, việc giải quyết toàn bộ những rắc rối đó dường như là bất khả thi.
Điều này giải thích vì sao Đại Thanh, một thời mạnh mẽ như mặt trời lúc ban mai, lại nhanh chóng đi đến suy thoái sau khi Gia Khánh nắm quyền.
Tuy Gia Khánh không đủ tầm vóc để ngăn chặn sự suy tàn, nhưng căn nguyên của tình trạng đó không chỉ do khả năng hạn chế của ông. Còn có sự liên quan sâu rộng tới đường lối cai trị của Càn Long, người tiền nhiệm đầy tham vọng.
Càn Long, trong nỗ lực khắc sâu tên tuổi mình vào lịch sử, đã liên tục mở rộng chiến tranh, không quản ngại nguy cơ tiềm ẩn. Các cuộc chiến đã gây ra không ít tổn thất, trở thành nguy cơ cho một Đại Thanh đang thịnh vượng.
Chưa bao giờ Càn Long nhìn nhận mình mắc phải sai lầm. Ngay cả khi lựa chọn người kế vị, ông vẫn coi trọng quyền lực cá nhân hơn là sự ổn định và phồn thịnh của xã hội.
Hậu quả là sự bùng nổ của các cuộc nổi dậy nông dân, Thanh triều bị lạc hậu về mặt kỹ thuật và công nghệ so với phương Tây, và sự suy đồi từ bên trong do quan lại tham nhũng và những kẻ nịnh hót.
Đáng tiếc, mọi hệ lụy này cũng không đủ để Càn Long tỉnh ngộ. Những tham vọng và mộng tưởng đã dẫn dắt ông đến những quyết định sai lầm trong việc chọn người nối nghiệp, cuối cùng trao đế vương cho Gia Khánh, một người không có đủ khí chất của một nhà vua.
Kết quả là, vận mệnh suy vong của Thanh triều ngày một rõ nét. Và cuối cùng, triều đại này không thể tránh khỏi kết cục thất bại một cách chóng vánh.
Vậy nên, có thể khẳng định rằng, sự sụp đổ của triều Thanh không phải do Gia Khánh, mà thực sự bắt đầu từ Càn Long - một vị hoàng đế chỉ theo đuổi lợi ích và tham vọng cá nhân.
