(Phunutoday) - Cách đây 10 năm, một vụ kiện của doanh nghiệp Việt Nam tại nước ngoài gây xôn xao dư luận. “Bà già đeo mắt kiếng” Phạm Thị Tỏ (bà Hai Tỏ, lúc đó 61 tuổi) đã lặn lội đi về suốt 7, 8 tháng ròng rả để theo đuổi vụ kiện giành lại thương hiệu “Kẹo dừa Bến Tre” và chiến thắng giòn giã tại Trung Quốc.
Đặc sản kẹo dừa Bến Tre xuất xứ từ Mỏ Cày (Bến Tre) từ 50 năm qua. Có lúc, cả tỉnh có trên ba trăm cơ sở sản xuất kẹo dừa, vừa bán trong nước vừa xuất khẩu sang các nước lân cận. Hiện nay, cả tỉnh còn chừng 100 cơ sở sản xuất kẹo. Thương hiệu nổi tiếng chỉ có thể đếm trên đầu ngón tay…
Không thể để cây dừa Bến Tre “mất mặt”
Chúng tôi đã tìm về Bến Tre để thăm lại bà Hai Tỏ - hiện nay là Giám đốc công ty chuyên sản xuất và kinh doanh kẹo dừa Đông Á, nghe bà kể lại chuyện đời, chuyện nghề. Bà Hai Tỏ nay đã 71 tuổi nhưng vẫn rất minh mẫn, thường đi đi về về nước ngoài và các cuộc hội nghị quốc tế như người ta đi chợ. Ngồi trong căn phòng sực nức mùi thơm kẹo dừa, bà Hai kể, cở sở kẹo dừa của bà hình thành năm 1976.
Ban đầu, sản phẩm chủ yếu xuất sang thị trường Campuchia với nhãn hiệu Quê Hương. Công việc làm ăn đang thuận lợi thì bà liên tục nhận được phàn nàn từ các cửa hàng là kẹo dừa Quê Hương ăn càng lúc càng dở: không thơm, ít béo, ăn dính răng lại lẫn nhiều tạp chất. Kiểm tra quy trình, bà Hai đau đầu vì thấy không thể nào có chuyện kẹo làm ra lại dở. Thậm chí, bà con bốc ngẫu nhiên trong từng gói kẹo và trực tiếp ăn thử để xác định chất lượng nhưng vẫn không phát hiện ra vấn đề, kẹo vẫn ngon và thơm lựng mùi dừa, đậu phộng….
Lặn lội qua Campuchia, bà Hai tỏ phát hiện nhãn hiệu Quê Hương cứ 10 gói kẹo thì có tới… 9 gói là hàng nhái. Nhiều sản phẩm thậm chí được một số cơ sở nhỏ sản xuất kém chất lượng rồi bán giá rẻ nhưng vẫn đường hoàng gắn nhãn Quê Hương. Bực mình, bà xin chuyển từ Quê Hương sang nhãn hiệu Bến Tre chữ xanh, vừa cụ thể vừa khẳng định xuất xứ. Nhưng, hàng bán được một thời gian lại bị nhái như cũ, số lượng nhái càng tăng hơn trước… “Người dân cứ thấy rẻ là mua, ăn xong thì thấy chất lượng quá kém nên cơ sở của tui lại mang tiếng” bà Hai nhớ lại.
Nhận thấy có đổi kiểu nào cũng bị nhái, vì luật pháp Campuchia chưa bảo hộ người sản xuất, bà Hai bỏ luôn thị trường Campuchia và chuyển sang thị trường Trung Quốc mà bà đã chào hàng từ nhiều năm trước. Thị trường mới với dân cư đông đúc đã giúp công ty Đông Á bán được nhiều hàng hơn, công ty phải liên tục tăng số cơ sở sản xuất và lượng công nhân cũng như đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng nguồn nguyên liệu đầu vào để đáp ứng nhu cầu thị trường.
Đến năm 1998, bà được sang Trung Quốc tham dự khoá học về cải cách kinh tế. Tại đây, bà tranh thủ những ngày nghỉ đi tham quan các nơi, đồng thời ghé thăm các cửa hàng bán kẹo dừa Bến Tre và phát hiện một điều lạ: Nhiều người tiêu dùng Trung Quốc khi chọn mua kẹo dừa Bến Tre chỉ lựa những bịch kẹo có nhãn in trên trên giấy… xấu, vì bịch kẹo có nhãn ”xịn”, giấy láng in màu rất đẹp chất lượng thua xa loại kẹo chứa trong bao bì xấu. Tìm hiểu kỹ, bà phát hiện kẹo nhãn xịn lại là… kẹo nhái. Do giấy in và công nghệ đóng gói của Trung Quốc tốt hơn nên bịch kẹo làm ra có phần đẹp hơn. Nhiều người tiêu dùng không biết, mua phải kẹo này nên bắt đầu phàn nàn kẹo dừa Bến Tre kém chất lượng.
Với suy nghĩ không thể để thương hiệu Bến Tre bị “mất mặt” – khi bà xin lấy thương hiệu này, bà đã cam kết với lãnh đạo tỉnh là sẽ làm hết sức để xứng đáng với nhãn hiệu, với địa danh Bến Tre – bà Hai bắt đầu hành trình đi kiện. Một thân một mình nơi xứ người, bà thuê thêm 2 người phiên dịch, đi khắp các cơ quan chức năng của Trung Quốc để chứng minh địa danh Bến Tre là của người Việt Nam, chứng minh mình là nhân vật in trên bao bì (ảnh trên bao bì chụp năm 1982, khi bà đi kiện là tháng 8.1998). Cuối cùng, ông Chí Xình – chủ của công ty kẹo nhái cực lớn, buộc phải đóng cửa nhà máy, ngừng sản xuất “Kẹo dừa Bến Tre”.
Quảng cáo bằng phục trang đi mượn
Thỉnh thoảng nhìn lại hình ảnh “Bà già đeo mắt kiếng” hiện diện trên gói kẹo, bà Hai Tỏ lại rơi nước mắt nhớ về thời gian khó: “Hồi đó, tôi còn là cán bộ phụ nữ của phường. Năm 1982, phường tổ chức đi tham quan Đà Lạt. Tôi ham đi nhưng nghỉ tới nghỉ lui không có bộ đồ nào lành lặn, nên xin ở nhà. Đứa em gái tên Ngọc Anh và bà hàng xóm Tám On mới đốc vô, rồi cho tôi mượn quần áp để đi chơi cho biết với chị em. Lên tới Đà Lạt, tôi đứng cạnh mấy cây bông quỳ vàng rồi chụp một tấm hình làm kỷ niệm. Khi về tới Bến Tre, để dễ phân biệt kẹo của mình với kẹo của người khác, tôi in luôn hình của mình lên nhãn bao bì. Tui tính tới tính lui, không chụp hình khác vị sợ tốn kém, mà hồi đó ở Bến Tre chụp ảnh cũng không đẹp như Đà Lạt.
Suốt 27 năm nay, khách hàng quen mắt với tấm hình này nên tôi không đổi qua hình ảnh khác. Cái áo xanh mà tôi mặc là của chị Tám On, còn cái mắt kiếng bự bự mô đen là kiếng mát của đứa em…”. Vừa buồn đó, bà Hai lại hào hứng: “Mà cũng vui lắm chú, trong hình có cái bông quỳ vàng, chỉ là tình cờ nhưng nhiều cơ sở tưởng là tôi làm kiểu, làm duyên nên họ cũng đi chụp hình kèm cái bông quỳ trước mặt rồi in lên nhãn. Để quảng cáo bằng “nhân ảnh”, nhiều cơ sở cũng sử dụng hình bà chủ để đưa lên. Ôi thôi già có, trẻ có, sồn sồn cũng có, rồi mập cũng có, ốm cũng có, cứ “bà chủ” thì đưa lên bao bì. Tui nhớ lúc đó ở Bến Tre có cả trăm nhãn kẹo dừa có hình bà già – hoặc “bà trẻ” và cái bông quỳ…”.
Bà Hai kể lại, sau vụ kiện thì thương hiệu Kẹo dừa Bến Tre trở nên nổi tiếng. Các đơn hàng từ Trung Quốc cứ không ngừng tăng lên. Năm 2000, công ty Đông Á xuất sang Trung Quốc 2.000 tấn kẹo và tăng dần theo từng năm. Năm ngoái, công ty Đông Á xuất gần 8.000 tấn kẹo sang Trung Quốc, với doanh thu hơn 100 tỷ đồng. “Kẹo dừa Bến Tre thống lĩnh thị trường nước ngoài, nhưng trong nước vẫn còn bỏ ngõ. Tính ra, 1.000 công nhân của công ty Đông Á làm ra gần 10.000 tấn kẹo nhưng bán trong nước chỉ khoảng 10%. Ngay tại Bến Tre, vài ba năm trở về trước vắng bóng kẹo dừa của chính công ty Đông Á”, bà Hai Tỏ nói.
Theo bà Hai, xuất sang nước ngoài đúng là thu về nhiều ngoại tệ, lo được cho nhiều công nhân nhưng mới chỉ là giải quyết phần ngọn: “Có gốc vững thì ngọn mới chắc. Hai năm trở lại đây công ty chúng tôi bắt đầu chú trọng thị trường trong nước và người tiêu dùng trong nước. Để khởi động, chúng tôi sẽ bắt đầu ngay từ quê hương của kẹo dừa là tỉnh Bến Tre, với nhiều chiến dịch quảng cáo, thu hút sự chú ý của người tiêu dùng. Hiện nay, kẹo dừa của công ty chúng tôi chỉ có tên gọi là “Kẹo dừa Bến Tre” chứ không lấy tên gọi nào khác. Cũng có nhãn hiệu in hình bà già đeo mắt kiếng trên bao bì, trên bảng hiệu nhưng nếu không có chữ “Kẹo dừa Bến Tre” thì không phải thương hiệu của bà Hai Tỏ”.
Đặc sản kẹo dừa Bến Tre xuất xứ từ Mỏ Cày (Bến Tre) từ 50 năm qua. Có lúc, cả tỉnh có trên ba trăm cơ sở sản xuất kẹo dừa, vừa bán trong nước vừa xuất khẩu sang các nước lân cận. Hiện nay, cả tỉnh còn chừng 100 cơ sở sản xuất kẹo. Thương hiệu nổi tiếng chỉ có thể đếm trên đầu ngón tay…
Không thể để cây dừa Bến Tre “mất mặt”
Chúng tôi đã tìm về Bến Tre để thăm lại bà Hai Tỏ - hiện nay là Giám đốc công ty chuyên sản xuất và kinh doanh kẹo dừa Đông Á, nghe bà kể lại chuyện đời, chuyện nghề. Bà Hai Tỏ nay đã 71 tuổi nhưng vẫn rất minh mẫn, thường đi đi về về nước ngoài và các cuộc hội nghị quốc tế như người ta đi chợ. Ngồi trong căn phòng sực nức mùi thơm kẹo dừa, bà Hai kể, cở sở kẹo dừa của bà hình thành năm 1976.
Ban đầu, sản phẩm chủ yếu xuất sang thị trường Campuchia với nhãn hiệu Quê Hương. Công việc làm ăn đang thuận lợi thì bà liên tục nhận được phàn nàn từ các cửa hàng là kẹo dừa Quê Hương ăn càng lúc càng dở: không thơm, ít béo, ăn dính răng lại lẫn nhiều tạp chất. Kiểm tra quy trình, bà Hai đau đầu vì thấy không thể nào có chuyện kẹo làm ra lại dở. Thậm chí, bà con bốc ngẫu nhiên trong từng gói kẹo và trực tiếp ăn thử để xác định chất lượng nhưng vẫn không phát hiện ra vấn đề, kẹo vẫn ngon và thơm lựng mùi dừa, đậu phộng….
Lặn lội qua Campuchia, bà Hai tỏ phát hiện nhãn hiệu Quê Hương cứ 10 gói kẹo thì có tới… 9 gói là hàng nhái. Nhiều sản phẩm thậm chí được một số cơ sở nhỏ sản xuất kém chất lượng rồi bán giá rẻ nhưng vẫn đường hoàng gắn nhãn Quê Hương. Bực mình, bà xin chuyển từ Quê Hương sang nhãn hiệu Bến Tre chữ xanh, vừa cụ thể vừa khẳng định xuất xứ. Nhưng, hàng bán được một thời gian lại bị nhái như cũ, số lượng nhái càng tăng hơn trước… “Người dân cứ thấy rẻ là mua, ăn xong thì thấy chất lượng quá kém nên cơ sở của tui lại mang tiếng” bà Hai nhớ lại.
Nhận thấy có đổi kiểu nào cũng bị nhái, vì luật pháp Campuchia chưa bảo hộ người sản xuất, bà Hai bỏ luôn thị trường Campuchia và chuyển sang thị trường Trung Quốc mà bà đã chào hàng từ nhiều năm trước. Thị trường mới với dân cư đông đúc đã giúp công ty Đông Á bán được nhiều hàng hơn, công ty phải liên tục tăng số cơ sở sản xuất và lượng công nhân cũng như đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng nguồn nguyên liệu đầu vào để đáp ứng nhu cầu thị trường.
Đến năm 1998, bà được sang Trung Quốc tham dự khoá học về cải cách kinh tế. Tại đây, bà tranh thủ những ngày nghỉ đi tham quan các nơi, đồng thời ghé thăm các cửa hàng bán kẹo dừa Bến Tre và phát hiện một điều lạ: Nhiều người tiêu dùng Trung Quốc khi chọn mua kẹo dừa Bến Tre chỉ lựa những bịch kẹo có nhãn in trên trên giấy… xấu, vì bịch kẹo có nhãn ”xịn”, giấy láng in màu rất đẹp chất lượng thua xa loại kẹo chứa trong bao bì xấu. Tìm hiểu kỹ, bà phát hiện kẹo nhãn xịn lại là… kẹo nhái. Do giấy in và công nghệ đóng gói của Trung Quốc tốt hơn nên bịch kẹo làm ra có phần đẹp hơn. Nhiều người tiêu dùng không biết, mua phải kẹo này nên bắt đầu phàn nàn kẹo dừa Bến Tre kém chất lượng.
 |
| Nhãn hiệu Kẹo dừa Bến Tre thắng kiện tại Trung Quốc của bà Hai Tỏ |
Với suy nghĩ không thể để thương hiệu Bến Tre bị “mất mặt” – khi bà xin lấy thương hiệu này, bà đã cam kết với lãnh đạo tỉnh là sẽ làm hết sức để xứng đáng với nhãn hiệu, với địa danh Bến Tre – bà Hai bắt đầu hành trình đi kiện. Một thân một mình nơi xứ người, bà thuê thêm 2 người phiên dịch, đi khắp các cơ quan chức năng của Trung Quốc để chứng minh địa danh Bến Tre là của người Việt Nam, chứng minh mình là nhân vật in trên bao bì (ảnh trên bao bì chụp năm 1982, khi bà đi kiện là tháng 8.1998). Cuối cùng, ông Chí Xình – chủ của công ty kẹo nhái cực lớn, buộc phải đóng cửa nhà máy, ngừng sản xuất “Kẹo dừa Bến Tre”.
Quảng cáo bằng phục trang đi mượn
Thỉnh thoảng nhìn lại hình ảnh “Bà già đeo mắt kiếng” hiện diện trên gói kẹo, bà Hai Tỏ lại rơi nước mắt nhớ về thời gian khó: “Hồi đó, tôi còn là cán bộ phụ nữ của phường. Năm 1982, phường tổ chức đi tham quan Đà Lạt. Tôi ham đi nhưng nghỉ tới nghỉ lui không có bộ đồ nào lành lặn, nên xin ở nhà. Đứa em gái tên Ngọc Anh và bà hàng xóm Tám On mới đốc vô, rồi cho tôi mượn quần áp để đi chơi cho biết với chị em. Lên tới Đà Lạt, tôi đứng cạnh mấy cây bông quỳ vàng rồi chụp một tấm hình làm kỷ niệm. Khi về tới Bến Tre, để dễ phân biệt kẹo của mình với kẹo của người khác, tôi in luôn hình của mình lên nhãn bao bì. Tui tính tới tính lui, không chụp hình khác vị sợ tốn kém, mà hồi đó ở Bến Tre chụp ảnh cũng không đẹp như Đà Lạt.
 |
| Bà Hai Tỏ (phải) chụp hình lưu niệm cùng thủ tướng Đức Angela Merkel (trái) tại Hội nghị thượng đỉnh phụ nữ toàn cầu |
Suốt 27 năm nay, khách hàng quen mắt với tấm hình này nên tôi không đổi qua hình ảnh khác. Cái áo xanh mà tôi mặc là của chị Tám On, còn cái mắt kiếng bự bự mô đen là kiếng mát của đứa em…”. Vừa buồn đó, bà Hai lại hào hứng: “Mà cũng vui lắm chú, trong hình có cái bông quỳ vàng, chỉ là tình cờ nhưng nhiều cơ sở tưởng là tôi làm kiểu, làm duyên nên họ cũng đi chụp hình kèm cái bông quỳ trước mặt rồi in lên nhãn. Để quảng cáo bằng “nhân ảnh”, nhiều cơ sở cũng sử dụng hình bà chủ để đưa lên. Ôi thôi già có, trẻ có, sồn sồn cũng có, rồi mập cũng có, ốm cũng có, cứ “bà chủ” thì đưa lên bao bì. Tui nhớ lúc đó ở Bến Tre có cả trăm nhãn kẹo dừa có hình bà già – hoặc “bà trẻ” và cái bông quỳ…”.
Bà Hai kể lại, sau vụ kiện thì thương hiệu Kẹo dừa Bến Tre trở nên nổi tiếng. Các đơn hàng từ Trung Quốc cứ không ngừng tăng lên. Năm 2000, công ty Đông Á xuất sang Trung Quốc 2.000 tấn kẹo và tăng dần theo từng năm. Năm ngoái, công ty Đông Á xuất gần 8.000 tấn kẹo sang Trung Quốc, với doanh thu hơn 100 tỷ đồng. “Kẹo dừa Bến Tre thống lĩnh thị trường nước ngoài, nhưng trong nước vẫn còn bỏ ngõ. Tính ra, 1.000 công nhân của công ty Đông Á làm ra gần 10.000 tấn kẹo nhưng bán trong nước chỉ khoảng 10%. Ngay tại Bến Tre, vài ba năm trở về trước vắng bóng kẹo dừa của chính công ty Đông Á”, bà Hai Tỏ nói.
Theo bà Hai, xuất sang nước ngoài đúng là thu về nhiều ngoại tệ, lo được cho nhiều công nhân nhưng mới chỉ là giải quyết phần ngọn: “Có gốc vững thì ngọn mới chắc. Hai năm trở lại đây công ty chúng tôi bắt đầu chú trọng thị trường trong nước và người tiêu dùng trong nước. Để khởi động, chúng tôi sẽ bắt đầu ngay từ quê hương của kẹo dừa là tỉnh Bến Tre, với nhiều chiến dịch quảng cáo, thu hút sự chú ý của người tiêu dùng. Hiện nay, kẹo dừa của công ty chúng tôi chỉ có tên gọi là “Kẹo dừa Bến Tre” chứ không lấy tên gọi nào khác. Cũng có nhãn hiệu in hình bà già đeo mắt kiếng trên bao bì, trên bảng hiệu nhưng nếu không có chữ “Kẹo dừa Bến Tre” thì không phải thương hiệu của bà Hai Tỏ”.
“Sánh vai” “Bà Đầm Thép”
Ở địa phương (phường 7, thị xã Bến Tre), có thể nói bà Hai Tỏ là người tham gia công tác xã hội nhiều nhất. Tính đến thời điểm này, số tiền mà bà bỏ ra cho công tác xã hội có đến vài tỷ đồng. Bà không nhớ cụ thể, và cũng không ghi lại, nhưng một vài công trình gần đây như tôn tạo di tích lịch sử Miếu Bà ở phường 7 là 1,7 tỷ đồng, làm đường giao thông và nâng cấp trường tiểu học với tổng số tiền hơn 200 triệu đồng. Công nhân trong công ty, nhiều người được bà cấp đất rồi cho luôn tiền xây nhà, để họ yên tâm lao động. Bà còn đặt báo chí dài hạn cho nhiều tổ an ninh tự quản của phường đọc để cập nhật thông tin thời sự, nâng cao kiến thức.
