Nguyễn Phúc Đảm, được biết đến với niên hiệu Minh Mạng khi ông lên ngôi vào năm 1820, là vị vua thứ tư của triều Nguyễn và là người con thứ tư của vua Gia Long. Ông trị vì từ năm 1820 đến khi mất vào năm 1841. Trong thời gian cai trị của mình, ông đã đặt tên quốc gia là Đại Nam.
Vua giỏi trị nước, giỏi thơ văn
Vua Minh Mạng được kính trọng vì khả năng quản lý và phát triển đất nước, cũng như tài năng văn chương của mình. Trong thời kỳ trị vì, ông đã củng cố vị thế của quốc gia Đại Nam, đưa nó trở thành một trong những cường quốc hàng đầu khu vực. Ông tự mình thực hiện các biện pháp nghiêm ngặt để đảm bảo sự mạnh mẽ của quốc gia, đồng thời không ngần ngại trừng trị các quan lại làm hại dân.
Bên cạnh việc là một nhà cai trị xuất sắc, Minh Mạng còn là một nhà thơ tài ba. Ông để lại hàng nghìn bài thơ, được tập hợp trong "Ngự chế thi", một số trong đó được khắc trên các di tích nổi tiếng ở Huế. Minh Mạng sử dụng thơ để bày tỏ quan điểm và ý đồ của mình, không chỉ để tìm kiếm sự tinh tế trong ngôn từ.
Phan Bá Đạt, một quan đại thần, đã nhận xét về thơ của Minh Mạng so với thơ của vua Lê Thánh Tông, khẳng định rằng thơ của Lê Thánh Tông chủ yếu là về sự tinh xảo, trong khi thơ của Minh Mạng thể hiện tình hình thực tế và nhằm mục đích phát triển đạo lý quản lý quốc gia.
Ngoài ra, Minh Mạng còn nổi tiếng với việc có số lượng con cái đông đảo, tổng cộng là 142 người, bao gồm 78 hoàng tử và 64 công chúa. Với mong muốn xây dựng một triều đại lâu dài, khoảng năm 1823, ông đã sáng tác "Đế hệ thi" và "Phiên hệ thi" để đặt tên cho con cháu hoàng thất, một nỗ lực thể hiện ước vọng về triều đại vương giả trường tồn.
Vua Minh Mạng là người giỏi trị nước và giỏi thơ văn
“Đế hệ thi” và “Phiên hệ thi”
"Đế hệ thi" và "Phiên hệ thi" là hai bài thơ do vua Minh Mạng sáng tác với mục đích tạo ra một hệ thống đặt tên rõ ràng để phân biệt giữa dòng dõi hoàng gia và dòng dõi các vị phiên vương. Cách làm này giúp ngăn chặn những xung đột và tranh chấp quyền lực trong hoàng thất triều Nguyễn.
Kể từ thời chúa Nguyễn Hoàng cho đến chúa Nguyễn Phúc Nguyên, chữ "Phúc" đã trở thành một phần không thể thiếu trong việc đặt tên cho con cháu hoàng gia. Với việc đưa vào sử dụng "Đế hệ thi" và "Phiên hệ thi", tên của các thành viên trong hoàng thất sẽ thêm vào một chữ lót nằm trong hai bài thơ này của Minh Mạng.
Cụ thể, theo tài liệu "Chín đời chúa mười ba đời vua triều Nguyễn", "Đế hệ thi" được biên soạn theo thể thơ Đường luật bốn câu, mỗi câu bao gồm các từ ngữ đầy ý nghĩa như: Miên, Hồng, Ưng, Bửu, Vĩnh, Bảo, Quí, Định, Long, Trường, Hiền, Năng, Kham, Kế, Thuật, Thế, Thụy, Quốc, Gia, và Xương. Những từ này không chỉ là phần của tên gọi mà còn thể hiện nguyện vọng và quan điểm của vua Minh Mạng về việc duy trì và phát triển dòng họ hoàng gia qua thời gian.
"Đế hệ thi" được biên soạn theo thể thơ Đường luật bốn câu
Dựa vào bài thơ "Đế hệ thi", vua Minh Mạng đã thiết lập một trật tự đặt tên cho hậu duệ của mình, sử dụng các chữ lót từ bài thơ để tạo sự phân biệt rõ ràng giữa các thế hệ trong dòng dõi chính. Cụ thể:
- Con cháu của vua Minh Mạng mang chữ lót "Miên", ví dụ như Nguyễn Phúc Miên Tông (vua Thiệu Trị), Nguyễn Phúc Miên Thẩm và Nguyễn Phúc Miên Định.
- Đời cháu nội của ông sẽ mang chữ lót "Hồng", như Nguyễn Phúc Hồng Nhậm (vua Tự Đức), Nguyễn Phúc Hồng Y và Nguyễn Phúc Hồng Cai.
- Các thế hệ tiếp theo sẽ lần lượt mang các chữ lót "Ưng", "Bửu", và "Vĩnh", theo thứ tự của các chữ trong bài thơ. Ví dụ, con cháu của vua Tự Đức sẽ được đặt tên là Nguyễn Phúc Ưng Chân, Nguyễn Phúc Ưng Đăng và Nguyễn Phúc Ưng Lịch.
- Thế hệ sau đó, như Nguyễn Phúc Bửu Đảo (vua Khải Định) và Nguyễn Phúc Bửu Lân (vua Thành Thái), mang chữ "Bửu".
- Cuối cùng, hậu duệ của vua Khải Định hoặc vua Thành Thái sẽ có chữ "Vĩnh" trong tên của họ, như Nguyễn Phúc Vĩnh Thụy (vua Bảo Đại).
Với bài thơ "Đế hệ thi", vua Minh Mạng không chỉ xác định cách đặt tên cho con cháu mà còn hy vọng duy trì sự vững mạnh của triều đại Nguyễn. Tuy nhiên, triều Nguyễn đã sụp đổ trước khi bài thơ được sử dụng hết.
Bên cạnh "Đế hệ thi", vua Minh Mạng cũng sáng tác các bài thơ "Phiên hệ thi" dành riêng cho dòng dõi của các hoàng tử khác, bao gồm "Anh Duệ hệ" cho con cháu của hoàng tử Cảnh, "Kiến An hệ" cho hậu duệ của hoàng tử Nguyễn Phúc Đài, và các bài thơ khác cho dòng dõi của các phiên vương và công chúa như "Định Viễn hệ", "Diên Khánh hệ", "Điện Bàn hệ", "Thiệu Hóa hệ", "Quảng Oai hệ", "Thường Tín hệ", "An Khánh hệ" và "Từ Sơn hệ", mỗi bài đều dành cho một nhánh riêng biệt của hoàng thất.
