Với tinh thần kính trọng tổ tiên và giá trị uống nước nhớ nguồn, Tết Thanh Minh đã trở thành một trong những lễ hội quan trọng và thiêng liêng của người Việt, ảnh hưởng sâu sắc đến tiềm thức của nhiều người trong và ngoài nước.
Dù không phải là một trong những dịp tết lớn, Tết Thanh Minh vẫn đích thân liên quan đến đạo đức và trách nhiệm của con người Việt. Vào ngày này, việc đi tảo mộ có ý nghĩa đặc biệt, và theo lời dạy của tổ tiên, ai không thể thực hiện việc này vào ngày Tết Thanh Minh?
Phong tục tảo mộ trong Tết thanh minh
Phong tục tảo mộ trong ngày Tết Thanh minh đã trở thành một truyền thống quan trọng từ xa xưa. Thông thường, việc đắp mộ cho người quá cố bắt đầu từ sau tháng Giêng. Trước ngày Thanh minh, người ta chuẩn bị một bộ tam sinh, giấy ngũ sắc, nhang, đèn, giấy tiền, vàng bạc, quần áo giấy và các loại bánh trái, thức ăn, thức uống khác tùy thuộc vào tập quán và hoàn cảnh của mỗi gia đình. Bộ tam sinh truyền thống trong các đại lễ ngày xưa bao gồm ba con vật: bò, heo, dê, nhưng hiện nay người ta thường tùy chỉnh bộ tam sinh để phù hợp với tập quán của từng địa phương và gia đình.
Công việc chính của tảo mộ là sửa sang các ngôi mộ của tổ tiên cho được sạch sẽ. Vào ngày Thanh minh, người ta mang theo xẻng, cuốc để đắp lại nấm mồ cho đầy đặn, cắt cỏ dại và những cây hoang mọc trên mộ để tránh các loài động vật hoang dã như rắn, chuột đào hang, làm tổ trên mộ.
Người tảo mộ sau đó thắp vài nén hương, đốt vàng mã hoặc đặt thêm bó hoa để cúng dường cho linh hồn người đã khuất. Ngoài những ngôi mộ được chăm sóc, còn có những ngôi mộ vô chủ, không có người thăm viếng. Những người có lòng nhân đức thường cắm một nén hương, đốt nắm vàng mã cho những ngôi mộ này. Tại các nơi tha ma mộ địa còn có lập một cái am để thờ chung cho những mồ mả vô chủ, gọi là Am chúng sinh, và mỗi cửa am có một bà đồng sớm tối đèn hương thờ phụng.
Vào ngày Thanh minh, khu nghĩa địa trở nên đông đúc và sôi động. Các cụ già thường đến khấn vái tổ tiên tại mộ. Trẻ em thường được theo cha mẹ hoặc ông bà đi tảo mộ, trước đó để tìm hiểu về các ngôi mộ của gia đình, sau đó để tập cho chúng sự kính trọng tổ tiên qua nghi lễ tảo mộ.
Các cụ cũng khuyên rằng 3 kiểu người này không nên đi tảo mộ kẻo ảnh hưởng đến tài lộc của những người sống trong gia đình.
Người già, tuổi cao sức yếu
Thờ cúng tổ tiên vào dịp Thanh Minh là một nghi lễ quan trọng. Tuy nhiên, không thể tránh khỏi cảm giác nặng nề và buồn bã trong không khí. Với những người già, tham gia quét mộ có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe do tuổi cao, cơ thể yếu, và địa hình gồ ghề.
Hơn nữa, nếu xảy ra tình huống không may, việc tham gia có thể mất đi ý nghĩa của nghi lễ và có thể gây hậu quả lớn đến các thế hệ tương lai. Vì vậy, những người già yếu, đặc biệt là trên 70 tuổi, nên ở nhà và để cho con trẻ, thanh niên làm nhiệm vụ này.
Trẻ nhỏ dưới 3 tuổi
Lễ tảo mộ là một nghi thức trang trọng và long trọng, không gian không phải để ồn ào và cười đùa. Trẻ em dưới ba tuổi không hiểu được mục đích của việc tham gia quét mộ. Việc đưa trẻ đến ngôi mộ và tham gia tảo mộ sẽ bất kính với tổ tiên và có thể xúc phạm đến phật ý.
Ngoài ra, nơi quét mộ thường có nhiều sương mù và rất lạnh vào buổi sáng. Trẻ em dưới ba tuổi có thể bị ảnh hưởng bởi yếu tố thời tiết và dễ bị sốt hoặc các rối loạn tâm lý không rõ nguyên nhân. Điều này được gọi là "sợ hãi tâm hồn". Mọi người phải chịu trách nhiệm cho sự an toàn của trẻ em, vì vậy tốt nhất không nên đưa trẻ em đến tham gia lễ tảo mộ. Nếu muốn giáo dục cho con trẻ, hãy đợi chúng lớn lên hơn một chút.
Con rể không được đi tảo mộ
Việc tôn vinh tổ tiên qua thờ cúng là truyền thống đạo hiếu của thế hệ con cháu. Đây không chỉ là cách để tôn kính ký ức của tổ tiên mà còn để xin nguyện cho gia đình phát đạt. Theo quan niệm cổ xưa, "ba điều bất hiếu, lớn nhất không con".
Tuy nhiên, nếu trong gia đình có nam thành viên tham gia lễ tảo mộ, người ngoài hoàn toàn không được tham gia vào hoạt động này, bao gồm cả con rể. Vì theo quan niệm gia đình, con rể có thể là con nhưng lại là một khách trong gia đình, do đó, không thể tham gia vào lễ tế này.
