Trong kho tàng tục ngữ Việt Nam, câu nói “Nhất lé, nhì lùn” vẫn thường được nhắc đến như một cách bình phẩm người có ngoại hình đặc biệt. Nhiều người hiểu rằng đây là lời chê bai những ai có ngoại hình và phẩm chất không đẹp, thậm chí mang tính mỉa mai. Nhưng nếu đặt trong bối cảnh văn hóa truyền thống và lối tư duy dân gian, câu nói này lại mang nhiều tầng nghĩa hơn thế. Vậy thực chất, “nhất lé, nhì lùn” là chê bai, cảnh báo hay ẩn ý tôn vinh người tài có ngoại hình dị biệt?
Xét về thẩm mỹ: Lé và lùn – không hợp chuẩn nhưng đầy ẩn ý
Trong tiếng Việt, “lé” là từ dùng để chỉ người có ánh nhìn không thẳng, mắt bị lệch hoặc không đồng đều – thường được coi là một khuyết điểm. “Lùn” thì dễ hiểu hơn, là người có vóc dáng thấp bé, chiều cao hạn chế.
Nếu xét đơn thuần theo chuẩn mực hình thể, lé và lùn thường bị coi là khiếm khuyết. Trong xã hội hiện đại ngày nay, ngoại hình được coi trọng nên không ít người vẫn cho rằng đây là lời chê thẳng thừng. Nhưng đó chỉ là góc nhìn mặt nổi.
Không thể phủ nhận, theo chuẩn mực thẩm mỹ từ xưa đến nay, người bị lé và người có chiều cao khiêm tốn (lùn) đều không được xem là đẹp theo hình mẫu phổ thông. Cái nhìn đầu tiên thường là bất lợi với họ, bởi đó là những tướng mạo không “hợp nhãn” số đông.
Tuy nhiên, trong câu thành ngữ “Nhất lé, nhì lùn”, ngoại hình chỉ là phần nổi, còn điều mà dân gian thực sự ám chỉ nằm ở phần “ẩn” – tức nhân phẩm, tính cách và năng lực bên trong của những người mang nét tướng dị biệt này.
Không chỉ là lời chê: Lé và lùn – dị biệt nhưng nổi bật
Câu nói này là một hình thức định danh những người có tướng “dị biệt” – tức khác biệt với số đông, mà trong đó, lé và lùn là hai dạng tướng hình dễ nhận ra nhất.
Nhiều thế hệ truyền miệng đã hình thành quan điểm cho rằng người lé là người khôn ngoan, tinh quái, đôi khi được xem là ích kỷ hay có mưu mô. Người lùn thì bị gắn với tính cách lanh lẹ, thực dụng, đôi lúc mang tiếng “ranh ma”. Nhưng bên cạnh đó, không ít nhà nghiên cứu văn hóa lại cho rằng chính vì sự khác biệt này, mà nhiều người trong số họ sở hữu những tài năng đặc biệt, tư duy độc đáo, khả năng nổi bật so với đám đông.
“Nhất lé” – Người lé thường... không đơn giản
Theo nhân tướng học phương Đông, ánh mắt là cửa sổ tâm hồn và thể hiện nhiều điều về khí chất, trí tuệ. Người có ánh mắt “khác thường” – chẳng hạn như mắt lé, mắt nhỏ nhưng sắc sảo – thường được cho là có nội tâm sâu sắc, suy nghĩ độc lập và khả năng quan sát nhạy bén.
Trong dân gian, có những niềm tin rằng người lé thường là người “không thẳng”, nghĩa là họ giỏi xoay sở, khôn ngoan, biết nắm bắt thời cơ. Dù không phải lúc nào cũng mang nghĩa tích cực, nhưng trong môi trường cạnh tranh, người có sự lanh lẹ, đầu óc nhanh nhạy lại rất dễ thành công.
“Nhì lùn” – Thấp bé nhưng không kém cạnh
Người lùn thường được gắn liền với hình ảnh khiêm tốn, ít gây chú ý nhưng lại nhanh nhẹn và chăm chỉ. Trong xã hội nông nghiệp xưa, vóc dáng không quá quan trọng bằng sự siêng năng, cần cù và bền bỉ.
Ngoài ra, theo một số quan niệm tướng số, người vóc dáng nhỏ nhưng “đầy đặn”, vai xuôi, đầu tròn thường sống thọ, có hậu vận tốt và ít vướng tai họa lớn. Đặc biệt, phụ nữ có tướng “lùn nhưng đầy đặn” thường được đánh giá là giỏi quán xuyến việc nhà, chăm lo chu đáo cho gia đình, là người “giữ lửa” tốt.
Vậy “Nhất lé, nhì lùn” – Khen hay chê?
Câu trả lời phụ thuộc vào cách nhìn và ngữ cảnh sử dụng. Nếu chỉ hiểu theo nghĩa đen, đây có thể là câu châm biếm ngoại hình. Nhưng nếu nhìn bằng góc độ sâu sắc nhân văn hơn, đây lại là một sự thừa nhận và động viên khéo léo của người xưa với những người không hoàn hảo về ngoại hình nhưng lại có nội lực mạnh mẽ. Đây cũng có thể là lời động viên của người xưa về việc không ai chúng ta hoàn hảo, người thua thiệt ngoại hình (lé, lùn) lại được trời cho bù lại trí tuệ nhanh nhạy, thông minh.
“Nhất lé” là người có con mắt tinh tường, không dễ bị qua mặt. “Nhì lùn” là người nhanh nhẹn, bền bỉ, chịu khó. Câu nói này thể hiện tư duy không lấy ngoại hình làm thước đo giá trị con người, mà đánh giá dựa trên bản lĩnh, trí tuệ và cách sống.
Hãy nhớ Dân gian và nhân tướng học: Không thể nhìn một nét để đoán toàn bộ con người
Theo nhân tướng học cổ truyền, việc đánh giá một con người không bao giờ chỉ dựa vào một nét cá biệt như dáng thấp hay mắt lé. Người xưa khi “xem tướng” thường quan sát tổng thể hình dáng, ánh mắt, giọng nói, dáng đi, thần thái và cả cách hành xử.
Bởi vậy, nếu chỉ dựa vào một đặc điểm để đánh giá phẩm chất con người – như lé thì gian, lùn thì kém – là điều phiến diện và thiếu công bằng. Đó là lý do tại sao nhiều chuyên gia nhân tướng học khuyên rằng: “Xem tướng đại kỵ nhìn một nét cá biệt”.
Thực tế, lịch sử từng ghi nhận nhiều người có chiều cao khiêm tốn nhưng tài năng xuất chúng, đạt được những thành tựu vượt trội. Sự thành công của họ không hề bị giới hạn bởi hình thể, mà đến từ trí tuệ, nỗ lực và tinh thần bền bỉ.
Câu thành ngữ “Nhất lé, nhì lùn” – nhìn bề ngoài có vẻ như chê bai, nhưng cũng có thể hiểu đó lại là một dạng cảnh báo hoặc ngầm tôn vinh những người có ngoại hình khác biệt. Họ có thể là người tài năng, suy nghĩ vượt khuôn mẫu, hoặc là những người sống có bản lĩnh mạnh mẽ, dám vượt lên nghịch cảnh.
Đừng vội phán xét ai chỉ qua một ánh nhìn. Trong thời đại hiện nay, ngoại hình không còn là rào cản lớn nhất. Thay vào đó, năng lực thực sự, trí tuệ và đạo đức mới là giá trị bền vững của một con người.
