Trước khi áp dụng "Lý thuyết Morita" – phương pháp nổi tiếng giúp kiểm soát cảm xúc và hành xử đúng mực trong các mối quan hệ – điều quan trọng là bạn cần hiểu rõ nguyên nhân sâu xa khiến mình ghét một ai đó.
Liệu cảm xúc ấy bắt nguồn từ tổn thương, sự ganh tị hay đơn giản là khác biệt trong tư duy? Hiểu được lý do vì sao bạn ghét một người chính là bước đầu để học cách đối diện và vượt qua cảm xúc tiêu cực một cách thông minh.
Vì sao chúng ta ghét một người nào đó?
Cảm giác "ghét" ai đó thực chất bắt nguồn từ bản năng sinh tồn đã tồn tại hàng trăm ngàn năm trong quá trình tiến hóa của loài người. Một trong những kỹ năng quan trọng giúp tổ tiên chúng ta tồn tại là khả năng nhanh chóng nhận diện và phản ứng với những mối đe dọa tiềm ẩn xung quanh.
Trong môi trường hiện đại, mối đe dọa không còn là thú dữ hay hiểm họa thiên nhiên, mà có thể đến từ những người xung quanh – những người mang lại cảm giác không an toàn.
Sự ghét bỏ có thể nảy sinh từ những đặc điểm như không trung thực, không đáng tin cậy hoặc khó đoán. Khi ai đó có hành vi khiến bạn nghi ngờ hoặc cảm thấy không thể tin tưởng, tiềm thức của bạn sẽ coi họ là một "mối nguy" – và từ đó nảy sinh sự ghét bỏ như một cơ chế tự bảo vệ.
Chẳng hạn, bạn ghét một đồng nghiệp vì anh ta thường xuyên đi trễ. Trên bề mặt, đó chỉ là chuyện thời gian, nhưng thực chất bộ não của bạn đang đánh giá người đó là không đáng tin cậy – và khi phải làm việc với người như vậy, bạn cảm thấy quyền lợi hoặc hiệu quả công việc của mình bị đe dọa.
Ghét ai đó, xét về mặt tâm lý, là một cách để chúng ta giữ khoảng cách với những nguy cơ tiềm ẩn. Tuy nhiên, mặt trái là cảm xúc tiêu cực này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm trạng và chất lượng cuộc sống nếu không được kiểm soát đúng cách.
Áp dụng “Lý thuyết Morita” để đối phó với những người bạn ghét
Trong đời sống hằng ngày, dù có ý thức hay không, chúng ta vẫn đang áp dụng “Lý thuyết Morita” – một phương pháp tâm lý nổi tiếng do bác sĩ Shoma Morita (Nhật Bản) phát triển vào đầu thế kỷ 20. Ban đầu, lý thuyết này được sử dụng để điều trị các rối loạn lo âu, ám ảnh cưỡng chế hay hội chứng sợ bệnh.
Tuy nhiên, theo thời gian, “Thuyết Morita” đã được mở rộng và ứng dụng hiệu quả trong nhiều tình huống tâm lý phổ biến khác, đặc biệt là trong việc đối mặt với những cảm xúc tiêu cực như tức giận, ghét bỏ, buồn bực…
Cốt lõi của Lý thuyết Morita: “Chấp nhận cảm xúc, tiếp tục hành động”
Nguyên tắc trung tâm của “Thuyết Morita” nằm trong tám chữ: “Hãy để tự nhiên diễn ra và làm điều đúng đắn”. Nói cách khác, thay vì cố gắng kiểm soát hay loại bỏ cảm xúc tiêu cực, chúng ta nên thừa nhận sự tồn tại của nó nhưng vẫn tiếp tục thực hiện những việc cần làm.
Bạn có thể đang áp dụng lý thuyết này mà không nhận ra. Ví dụ: khi bạn rất ghét một đồng nghiệp nào đó trong công ty. Một ngày, người này bước về phía bạn khiến bạn khó chịu và tâm trạng tụt dốc. Tuy nhiên, bạn vẫn tiếp tục công việc, không để cảm xúc chi phối hành vi. Đó chính là một cách áp dụng “Lý thuyết Morita”.
Khi người bạn ghét lại là người thân thiết
Mọi chuyện sẽ phức tạp hơn nếu người bạn ghét lại là người yêu, người thân hoặc bạn bè thân thiết – những người từng mang lại nhiều cảm xúc tích cực. Khi mối quan hệ ấy trở nên độc hại, cảm xúc tiêu cực sẽ sâu sắc hơn, kéo dài hơn và khó vượt qua hơn.
Chính trong những tình huống này, giá trị của “Lý thuyết Morita” càng trở nên rõ rệt. Thay vì đối đầu, lý thuyết này hướng dẫn người tổn thương phục hồi tâm lý theo từng giai đoạn:
-
Nghỉ ngơi hoàn toàn: Tạm thời cắt đứt liên lạc, không tiếp nhận bất kỳ thông tin nào liên quan đến người khiến bạn tổn thương.
-
Làm việc nhẹ nhàng: Thư giãn đầu óc bằng những việc đơn giản như đọc sách, làm thủ công…
-
Làm việc có chủ đích: Bắt đầu thực hiện các hoạt động đòi hỏi sự tập trung như trồng cây, nấu ăn, viết lách… để chuyển hướng tâm trí khỏi cảm xúc tiêu cực.
-
Quay trở lại xã hội: Tái hòa nhập, tiếp tục các mối quan hệ xã hội, nhưng đã học được cách tách biệt cảm xúc và hành vi.
Mỗi giai đoạn thường kéo dài từ 1–2 tuần và cần được thực hiện một cách đều đặn, tuần tự. Sau khi hoàn thành, bạn sẽ dần thoát khỏi ảnh hưởng của người mình ghét và lấy lại sự cân bằng trong tâm lý.
Thay vì đối đầu hay giả vờ chấp nhận, hãy chọn cách ứng xử thông minh với cảm xúc tiêu cực
“Lý thuyết Morita” không khuyên bạn bỏ qua cảm xúc hay giả vờ vui vẻ. Thay vào đó, nó dạy bạn chấp nhận cảm xúc như một phần tự nhiên của con người, và không để chúng cản trở hành vi cần thiết. Đó là một cách ứng xử tinh tế, chủ động và hiệu quả – điều mà bất kỳ ai cũng nên học nếu muốn sống hạnh phúc và trưởng thành hơn trong tâm lý.
