Việc đặt bình hoa và dâng đĩa quả lên bàn thờ gia tiên không chỉ mang ý nghĩa thẩm mỹ mà còn cần tuân thủ một số quy tắc quan trọng.
Dâng hoa quả lên bàn thờ vào ngày rằm là một nét đẹp trong văn hóa tín ngưỡng của người Việt, đặc biệt trong các dịp quan trọng như rằm tháng Giêng, rằm tháng Bảy, rằm tháng Mười, rằm tháng Mười Một và các lễ lớn của gia đình.
Nghi thức này thể hiện lòng thành kính với tổ tiên, thần linh, đồng thời gửi gắm ước nguyện về sức khỏe, bình an và may mắn cho các thành viên trong gia đình.
Vị trí đặt đĩa quả trên bàn thờ thế nào cho đúng?
Theo quan niệm dân gian, bát hương được đặt chính giữa bàn thờ, tượng trưng cho trung tâm hội tụ tinh tú. Hai bên bát hương thường được bố trí đèn dầu hoặc nến. Đĩa quả (mâm ngũ quả) thường được đặt phía trước bát hương, trong khi bát hương nằm ở phía sau, tính từ góc nhìn của người hành lễ.
Theo quan niệm dân gian, bát hương được đặt chính giữa bàn thờ, tượng trưng cho trung tâm hội tụ tinh tú.
Ông cha ta xưa kia tuân thủ nguyên tắc "đông bình tây quả" khi sắp xếp lọ hoa và đĩa trái cây trên bàn thờ. Nguyên tắc này dựa trên quy luật tự nhiên, nơi mặt trời mọc ở hướng đông và lặn ở hướng tây, cùng với chu trình "cây ra hoa rồi mới kết trái". Do đó, trên bàn thờ, lọ hoa được đặt ở phía đông, còn đĩa trái cây sẽ đặt ở phía tây.
Hướng đông và tây trên bàn thờ được xác định theo hướng từ trong bàn thờ nhìn ra. Phía bên trái của ông bà tổ tiên (bên tả) được xem là hướng đông, còn bên phải (bên hữu) là hướng tây.
Thông thường, bàn thờ gia tiên thường được đặt ở giữa ngôi nhà và quay mặt về hướng nam. Lọ hoa sẽ được bày ở phía bên trái của bàn thờ (hướng đông), trong khi đĩa trái cây đặt bên phải (hướng tây). Cách bài trí này không chỉ tuân theo phong thủy mà còn thuận tiện cho việc sắp xếp và bày biện lễ vật.
Những loại trái cây nên đặt trên bàn thờ
Theo quan niệm truyền thống, mâm ngũ quả trên bàn thờ thường bao gồm 5 loại trái cây, tượng trưng cho ngũ hành: Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ, 5 yếu tố cơ bản cấu thành vũ trụ theo triết lý phương Đông.
Mâm ngũ quả thường có 5 loại quả với màu sắc đa dạng như chuối xanh, bưởi vàng, lê trắng, quýt cam, hồng đỏ. Chúng đại diện cho 5 ước nguyện lớn của con người: Phú (giàu có), Quý (sang trọng), Thọ (sống lâu), Khang (khỏe mạnh) và Ninh (bình yên).
Mâm ngũ quả thường có 5 loại quả với màu sắc đa dạng như chuối xanh, bưởi vàng, lê trắng, quýt cam, hồng đỏ.
Ngoài việc dựa trên quy tắc ngũ hành, các loại trái cây được chọn bày trên bàn thờ còn mang ý nghĩa tốt lành dựa trên tên gọi, hình dáng và màu sắc của chúng. Dưới đây là những loại trái cây phổ biến thường được lựa chọn:
1. Cam, quýt, bưởi
Cam, quýt, bưởi có hình tròn, tượng trưng cho sự viên mãn, sung túc. Màu vàng và đỏ của chúng biểu trưng cho may mắn và tài lộc. Nhiều gia đình còn chọn bưởi ruột đỏ với hy vọng mang lại phúc lộc dồi dào.
2. Thanh long
Thanh long có vỏ đỏ rực rỡ, tai xanh vươn lên như ngọn lửa, tượng trưng cho sự thăng tiến, phát đạt. Loại quả này thường được chọn với mong muốn gia đình gặp nhiều thuận lợi, hanh thông trong công việc và cuộc sống.
3. Phật thủ
Phật thủ thường được dâng cúng trong các dịp lễ, Tết, ngày rằm hay mùng 1. Quả phật thủ có hương thơm thanh mát, hình dáng như bàn tay Phật xòe ra, tượng trưng cho sự che chở, bảo vệ và mang lại bình an cho gia đình.
4. Xoài
Quả xoài có màu vàng thuộc hành Kim, biểu tượng của tiền tài và của cải. Tên gọi "xoài" còn gợi âm gần với từ "xài", mang ý nghĩa cầu mong cuộc sống sung túc, đủ đầy. Trong mâm ngũ quả của người miền Nam, xoài thường đi kèm với các loại trái cây khác để tạo thành bộ "cầu sung dừa đủ xoài".
5. Sung
Quả sung được coi là biểu tượng của sự sung túc, dồi dào. Những chùm sung xanh tươi, trĩu quả thể hiện mong ước về sự no đủ, may mắn và thành công. Ngoài sung quê, nhiều gia đình còn chọn sung mật (sung Mỹ) với hình dáng đẹp, quả to và dày để trang trí trên bàn thờ.
6. Đu đủ
Cái tên "đu đủ" đã phần nào thể hiện mong ước về sự đầy đủ, no ấm. Quả đu đủ chín vàng mang đến sắc màu rực rỡ cho mâm ngũ quả, tượng trưng cho sự sung túc, đủ đầy về vật chất và tinh thần. Đây là loại quả không thể thiếu trong mâm cúng của nhiều gia đình, đặc biệt là trong dịp Tết Nguyên Đán.
Việc chọn và bài trí trái cây trên bàn thờ không chỉ thể hiện lòng thành kính với tổ tiên, thần linh mà còn gửi gắm những mong ước về sự may mắn, thịnh vượng và bình an cho gia đình.
