Làng cổ Đường Lâm, cách trung tâm Hà Nội khoảng 50km, tọa lạc tại vùng đất Sơn Tây. Đường Lâm bao gồm 9 làng: Mông Phụ, Đông Sàng, Cam Thịnh, Đoài Giáp và Cam Lâm, cùng các làng khác liền kề. Các ngôi làng này tạo nên một thể thống nhất, nơi mà phong tục, tập quán và tín ngưỡng truyền thống hàng ngàn năm vẫn được bảo tồn và duy trì đến ngày nay.
Đường Lâm được mệnh danh là làng cổ bởi nơi đây vẫn bảo tồn được nhiều công trình cổ kính như nhà cổ, đình cổ, chùa cổ, nhà thờ cổ, cổng làng cổ và giếng nước cổ. Các yếu tố văn hóa đặc trưng của làng vẫn hiện diện đầy đủ, bao gồm quán rô, cổng làng, đình làng, đền, chùa, điếm, giếng và nhà thờ họ. Đặc biệt, Đường Lâm vẫn duy trì các nghề thủ công truyền thống như làm kẹo lạc, kẹo dồi, chè lam và đan lát, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa độc đáo của làng.
Đặc biệt, Đường Lâm còn được biết đến như một mảnh đất địa linh nhân kiệt, nơi đã sản sinh ra nhiều nhân tài kiệt xuất, góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc.
Đường Lâm được biết đến như một mảnh đất địa linh nhân kiệt
Khi đặt chân đến Đường Lâm, du khách sẽ không khỏi ngạc nhiên trước khung cảnh cổ kính, thơ mộng và yên bình của một "cổ trấn" chỉ cách trung tâm Hà Nội vài chục km. Phần lớn du khách đều bị ấn tượng mạnh bởi cổng làng Mông Phụ cổ kính, phủ rêu phong, và những ngôi nhà cổ vẫn còn lưu giữ dấu vết của một thời kỳ vàng son.
Du khách còn bị cuốn hút bởi sự phong phú của ẩm thực nơi đây. Những món đặc sản nổi tiếng như bánh tẻ nóng, cà ghém ngâm tương, thịt gà mía, bánh đúc lạc, bánh gai, và kẹo lạc như mời gọi du khách từ khắp nơi. Đặc biệt, món tương bần trứ danh cũng là một điểm nhấn không thể bỏ qua. Đến Đường Lâm, sau khi đã khám phá và mỏi chân, du khách có thể dừng chân tại các quán nước ven đường, ngồi ở sân đình, vừa thưởng thức nước vối, chè xanh, vừa nhâm nhi miếng chè lam, kẹo lạc, kẹo vừng, và không quên chụp vài tấm ảnh check-in để lưu giữ kỷ niệm.
Các địa danh nổi tiếng ở làng cổ Đường Lâm mà du khách không nên bỏ lỡ:
Cổng làng cổ Đường Lâm - Mông Phụ
Đây được coi là cổng làng cổ duy nhất còn giữ nguyên vẹn ở miền Bắc Việt Nam. Được xây dựng vào năm 1833, cổng mang kiến trúc vòm đặc trưng và lớp đá ong tổ. Với hướng quay về Đông Nam, vào mùa hè, cổng như một chiếc quạt khổng lồ, làm dịu đi cái nóng bức và giảm bớt mệt nhọc cho người dân sau những giờ lao động mệt mỏi trên đồng ruộng. Kế bên cổng là cây đa hơn 300 năm tuổi, rủ bóng mát che phủ, tạo nên một khung cảnh thật sự thanh bình và cổ kính.
Đình làng Mông Phụ
Theo truyền thuyết, đình Mông Phụ được xây dựng trên đất đầu rồng, tại vị trí cao nhất của làng. Hai bên đình có hai giếng nước tượng trưng cho mắt rồng, hai lối nước chảy là hai râu rồng, và đuôi rồng thì kéo dài về phía xóm sải. Sân đình luôn được giữ sạch sẽ, ví như một "cái nong" khổng lồ, nơi người dân làng phơi nông sản vào những ngày nắng nhiều, đồng thời là khu vui chơi cho người cao tuổi và trẻ em trong làng. Hiện nay, đình làng Mông Phụ vẫn còn lưu giữ được 17 đạo sắc phong, kiệu bát cống, cùng nhiều đồ thờ tự và hoành phi quý giá.
Theo truyền thuyết, đình Mông Phụ được xây dựng trên đất đầu rồng, tại vị trí cao nhất của làng
Nhà thờ Thám hoa Giang Văn Minh
Nhà thờ Thám hoa Giang Văn Minh, nằm trong khuôn viên thôn Mông Phụ, là một di tích lịch sử được xây dựng từ thời vua Tự Đức. Thám hoa Giang Văn Minh, một sứ thần nổi tiếng của Việt Nam, đã được cử sang Trung Quốc vào thế kỷ 17. Bên trong nhà thờ, vẫn còn lưu giữ nhiều di vật quý giá như câu đối, bia đá, lư hương và đỉnh đồng, tạo nên một không gian linh thiêng và giàu giá trị lịch sử.
Các ngôi nhà cổ
Làng cổ Đường Lâm hiện có 956 ngôi nhà cổ được xây dựng từ năm 1649 và vẫn được bảo tồn đến ngày nay. Hầu hết các ngôi nhà này đều theo phong cách truyền thống với thiết kế 5 gian hoặc 7 gian, sử dụng các vật liệu như gỗ xoan, tre nứa, gạch nung, gói đỏ, đá ong và mùn cưa. Khuôn viên của mỗi ngôi nhà đều rộng rãi, được phân chia rõ ràng thành nhiều khu vực như: cổng có mái che, nhà chính, nhà ngang, sân, bếp, vườn, giếng nước, chuồng trại và cây rơm. Những ngôi nhà cổ đẹp và nổi tiếng trong làng mà du khách có thể ghé thăm bao gồm nhà ông Nguyễn Văn Hùng, nhà cổ của ông Hà Nguyên Huyến và nhà của chị Dương Lan.
Giếng cổ Đường Lâm
Giếng cổ Đường Lâm tọa lạc tại nhiều vị trí khác nhau trong làng, chủ yếu là ở các ngã ba đường. Tương tự như đình làng, giếng nước cũng được xem là linh hồn của nhiều làng quê Việt Nam. Những chiếc giếng này không quá sâu, được lát bằng gạch nung tạo nên miệng giếng với thiết kế độc đáo, điều mà không phải nơi nào cũng có.
Giếng cổ Đường Lâm tọa lạc tại nhiều vị trí khác nhau trong làng, chủ yếu là ở các ngã ba đường
Đền thờ và lăng Ngô Quyền
Đền thờ và Lăng Vua Ngô Quyền tuy có diện tích nhỏ nhưng lại nằm trong khuôn viên rộng rãi, bốn mùa rợp bóng xanh mát của các loài cây quý và hoa, tạo nên không gian thoáng đãng, dễ chịu và hài hòa, đồng thời tôn lên nét linh thiêng. Bên cạnh việc tham quan di tích, du khách còn có cơ hội nhớ lại những địa danh xung quanh gắn liền với công lao, thân thế và sự nghiệp của vua Ngô Quyền như giếng Ngọc, vũng Hùm, đàn trời và bãi Xà mâu.
Đền Phùng Hưng
Ngôi đền này được người dân trong làng xây dựng để tôn vinh công lao to lớn của Bố Cái Đại Vương Phùng Hưng. Đây là một trong những ngôi đền có quy mô lớn nhất, nổi bật với lối kiến trúc độc đáo và kỳ lạ, chứa đựng nhiều giá trị lịch sử và văn hóa của người Việt. Dù đã trải qua nhiều lần trùng tu và tái tạo, ngôi đền vẫn giữ nguyên được nét cổ kính và lịch sử. Các hoa văn và họa tiết trang trí trong đền vô cùng đặc biệt và độc đáo, như hình đầu gà, bờ nóc...
