Có rất nhiều loại rau rừng mọc tự nhiên, nhưng thực tế chúng có thể trở thành nguyên liệu cho nhiều món ăn ngon miệng. Một trong số đó chính là lá thành ngạnh.
Cây thành ngạnh, còn được biết đến với các tên gọi như lành ngạnh hay ngành ngạnh, mang tên khoa học là Cratoxylon cochinchinensis và thuộc họ Hypericaceae. Cây có chiều cao từ 6 đến 12 mét, đặc biệt có gai ở phần gốc.
Lá của cây thành ngạnh mọc đối, có hình dạng như mác hoặc bầu dục. Phần gốc lá thuôn dài, đầu lá nhọn, với chiều dài từ 6 đến 11 cm và chiều rộng từ 2,5 đến 3,5 cm. Mặt trên của lá có lông nhỏ, dày hơn so với mặt dưới; lá non có màu hồng đỏ và phủ lông tơ, trong khi cuống lá thì khá ngắn.
Tại Việt Nam, cây thành ngạnh thường sinh trưởng hoà mình giữa các loại cây bụi khác ở các khu đồi, ven rừng thưa hoặc trên những cánh nương rẫy tại các tỉnh như Thái Nguyên, Bắc Giang và một số tỉnh miền Tây. Từ lâu, người dân nơi đây đã coi đây là một loại rau hoang dã. Ngọn non và nụ của cây đôi khi được sử dụng để nấu canh chung với cá hoặc thịt. Trong khi đó, lá trưởng thành có thể được chế biến thành nước uống, tương tự như nước chè hoặc nước vối.
Tại Việt Nam, cây thành ngạnh thường sinh trưởng hoà mình giữa các loại cây bụi khác ở các khu đồi, ven rừng thưa hoặc trên những cánh nương rẫy
Lá thành ngạnh sử dụng trong ẩm thực chủ yếu là lá non hoặc lá hơi bánh tẻ, với vị chua thanh và chút chát. Khi kết hợp với những món ăn nhiều dầu mỡ, lá thành ngạnh sẽ giúp cân bằng hương vị và hỗ trợ tiêu hóa. Hơn nữa, cây thành ngạnh cũng mang ý nghĩa phong thuỷ đặc biệt; những lá ngọn non màu hồng đỏ được xem như biểu tượng của sự may mắn, vì vậy cây cũng thường được trồng làm cảnh trên các con phố. Đến khi cây trưởng thành, phần gỗ có thể được sử dụng để chế tác đồ gia dụng, điêu khắc hoặc làm nguyên liệu cho sản xuất than trắng.
Chị Thanh (ở Kiên Giang) chia sẻ: "Trong món bánh xèo đặc sản, bánh tráng Trảng Bàng luôn hiện diện đủ loại rau rừng phong phú. Ngoài những loại như càng cua, cải trời, kim thất, đinh lăng, và mã đề, còn có các lá rừng đặc trưng như ngành ngạnh, đọt vừng, cốc rừng, lá xoài, và lá bứa.
Mỗi loại lá đều mang đến một hương vị độc đáo, và khi hòa quyện lại, chúng tạo nên sự hấp dẫn cho món ăn. Đặc biệt, lá non của cây thành ngạnh có màu đỏ phớt, giúp dễ dàng nhận biết. Ngày trước, mình thường cùng các anh chị vào bìa rừng để hái các loại rau rừng, mang về ăn sống kèm theo thịt luộc và cá hấp. Thế nhưng giờ đây, những cây dại ở bìa rừng đã không còn nhiều, muốn hái được phải vào rừng sâu hơn. Hiện tại, nhiều người còn trồng những loại rau này ngay trong vườn để tiện mang ra bán."
Lá non của cây thành ngạnh có màu đỏ phớt, giúp dễ dàng nhận biết
Hiện nay, trong các chợ quê và trên các trang mạng, lá thành ngạnh được bày bán riêng lẻ hoặc chung với các loại rau rừng khác với mức giá khoảng 50.000 đồng/kg.
Tại Bình Định và các tỉnh miền Tây, người dân thường đi hái lá thành ngạnh và sau đó cung cấp cho các nhà hàng, quán ăn hoặc bán cho thương lái để chuyển về thành phố.
Theo y học cổ truyền, lá thành ngạnh có nhiều tác dụng như thanh nhiệt, cải thiện tiêu hóa và giảm nguy cơ xơ vữa động mạch. Ngoài ra, rễ và vỏ cây thành ngạnh sau khi phơi khô cũng có thể được sắc nước để uống nhằm chữa trị ho và khan tiếng.
