Trong những cánh rừng ngập mặn và bãi bùn thủy triều nhiệt đới ở miền Tây, có một loại quả xuất hiện quanh năm, mọc thành cụm giống như cây đước.
Quả này có mùi giống khế, hình dáng độc đáo và rất được người dân ưa chuộng. Người miền Tây thường dùng trái bần để ăn sống kèm với mắm, nấu canh chua thay cho me, hoặc làm thuốc.
Bần là loại quả nhiều tên gọi nhất Việt Nam
Những tên gọi khác của trái bần
Ở các vùng khác, trái bần có nhiều tên gọi khác nhau như quả lậu (nậu), con rốc, phình chóe, quả tiêu… Nó mọc phổ biến ở dọc sông Bạch Đằng, Nha Trang, Thành phố Hồ Chí Minh, Cần Thơ… Trái bần có hai loại chính: bần dĩa (mọc ở ven sông, có hình dẹt như cái dĩa) và bần ổi (được trồng trong vườn, có hình tròn nhỏ như quả ổi).
Đặc điểm sinh học
Tên khoa học của cây bần là Sonneratiacaseolaris (L.) Engl (S. acida L.f), thuộc họ Sonneratiaceae. Ngoài Việt Nam, cây bần cũng được trồng ở nhiều quốc gia khác như Campuchia, Philippines, Indonesia, Thái Lan, Myanmar, châu Phi, và New Guinea.
Khi còn non, quả bần cứng và giòn. Khi chín, thịt quả mềm đi và có nhiều hạt. Bần chứa chất màu archin (emodin) và archicin (axit chrysophanic), giúp chống oxy hóa, giải độc, nhuận tràng. Nó cũng cung cấp vitamin C, lipid, axit ascorbic, và carbohydrate.
Công dụng trong đời sống
Trong ẩm thực, quả bần chín được dùng làm chất chua để nấu canh chua hoặc lẩu chua. Quả bần non (bần chát) và bần giá (bần chua) thường được cắt mỏng để làm rau ghém.
Cây bần còn có thể làm bột giấy, gỗ bần có thể dùng để chế biến giấy kraft. Ở Philippines, sản lượng khai thác trắng cây bần qua luân kỳ 10 năm đạt 157 tấn chất khô/ha, trong đó gỗ bần chiếm 74,4 tấn/ha và sản lượng bột giấy thu hồi là 30 tấn/ha. Việt Nam nên khai thác và thâm canh gỗ bần để phát triển công nghiệp giấy trong nước.
Công dụng trong y học
Cây bần chứa nhiều thành phần hóa học quý giá. Vỏ cây chứa 10-20% tannin, archinin, archin, và chất màu. Gỗ bần chứa 17,6% pentosan và 8,5% lignin. Quả bần chứa archicin, archin, 11% pectin và hai chất flavonoid có tác dụng tiêu viêm, giảm đau, trị bong gân và chảy máu do vết thương hở rất hiệu quả.
Các bài thuốc chữa bệnh từ cây bần
Chữa bí tiểu tiện: Giã nát cơm quả bần và lá bần, đắp vào bụng dưới để chữa bí tiểu tiện hiệu quả.
Trị viêm tấy và bong gân: Giã nát quả bần non, đắp lên vùng bị sưng tấy, có thể dùng băng cố định và thay một lần mỗi ngày.
Trái bần không chỉ là một loại quả quen thuộc trong đời sống người dân miền Tây mà còn có nhiều công dụng trong ẩm thực và y học. Việc bảo vệ và khai thác hợp lý nguồn tài nguyên này sẽ mang lại nhiều lợi ích kinh tế và sức khỏe cho cộng đồng.
