Cảm giác như mùa đông đang đến gần, bởi ra đường ai cũng khoác lên mình áo cotton hay áo phao để giữ ấm. Nhiều người bắt đầu tự hỏi: liệu mùa đông năm nay có thực sự lạnh như những gì cộng đồng mạng đang truyền tai nhau?
Theo kinh nghiệm dân gian, “mùa đông lạnh hay không còn tùy vào ngày đầu tiên của tháng Chín âm lịch”. Trùng hợp thay, hôm nay chính là ngày mùng 1 tháng 9 âm lịch, vì thế thời tiết hôm nay được nhiều người tin rằng sẽ dự báo phần nào mức độ lạnh giá của mùa đông sắp tới.
Câu nói tưởng chừng đơn giản này thực chất chứa đựng trí tuệ quan sát thời tiết và thiên văn của cha ông xưa. Với họ, ngày đầu tháng 9 không chỉ là một ngày bình thường, mà là “trăng non” – thời khắc khởi đầu của một chu kỳ mới. Ngày này thường nằm giữa tiết Hàn Lộ và Sương Giáng, thời điểm đánh dấu sự chuyển mùa rõ rệt. Năm nay, mùng 1 tháng 9 rơi rất gần tiết Sương Giáng (mùng 3 tháng 9 âm lịch) – khoảng thời gian then chốt sau vụ thu hoạch, khi người dân chuẩn bị cho mùa đông.
Với nông dân xưa, thời tiết ngày này có ý nghĩa quan trọng vì ảnh hưởng trực tiếp đến việc dự trữ lương thực và kế sinh nhai cho cả mùa đông lẫn năm sau. Từ thực tiễn đó, ông cha đúc kết nên câu tục ngữ: “Mùa đông lạnh hay không lạnh, tùy thuộc vào ngày đầu tiên của tháng Chín”.
Kinh nghiệm dân gian cũng có nhiều câu nói cụ thể hơn. Chẳng hạn: “Mồng một tháng Chín mà trời lạnh sớm, ăn mày khắp nơi” – ngụ ý rằng nếu trời lạnh sớm vào ngày này, mùa đông sẽ rét đậm, lương thực khan hiếm, cuộc sống khó khăn. Hoặc: “Mùng 1 tháng 9 mà mưa” thì báo hiệu mùa đông năm đó sẽ lạnh sâu, có tuyết rơi nhiều.
Ngược lại, nếu ngày đầu tháng 9 trời nắng nóng, mùa đông thường đến muộn, thời tiết ôn hòa, ít rét đậm. Người xưa tin rằng nếu cảm thấy nóng trong ngày này, thì ngay cả khi đông về, thời tiết cũng sẽ không quá khắc nghiệt.
Dù ngày nay các phương pháp dự báo hiện đại đã phát triển, nhưng những kinh nghiệm dân gian như vậy vẫn được nhiều người nhắc lại mỗi khi tiết trời chuyển mùa, như một cách lưu giữ ký ức, tri thức và thói quen quan sát tự nhiên của cha ông.
Những câu tục ngữ này được hình thành từ hàng thế kỷ quan sát khí hậu, từng có giá trị lớn trong thời kỳ thời tiết còn ổn định. Tuy nhiên, trong bối cảnh khí hậu toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng, câu hỏi đặt ra là: liệu những kinh nghiệm truyền thống ấy còn chính xác trong thời đại ngày nay? Liệu mùa đông năm nay có thực sự lạnh hơn bình thường?
Thực tế, dù tục ngữ mang tính kinh điển và chứa đựng trí tuệ dân gian, chúng vẫn có những giới hạn nhất định vì chủ yếu dựa trên kinh nghiệm. Khi áp dụng vào thời hiện đại, những quan sát này cần được kết hợp với các dữ liệu và phân tích khoa học để có cái nhìn toàn diện hơn.
Theo dự báo khí hậu, mùa đông 2025–2026 nhiều khả năng sẽ có đặc điểm “ấm vào đầu mùa và lạnh vào cuối mùa”. Xu hướng này có liên quan chặt chẽ đến tác động tiềm tàng của hiện tượng “La Niña kép” — khi nhiệt độ nước biển tại khu vực xích đạo trung tâm và phía đông Thái Bình Dương giảm bất thường. Trong những năm La Niña, không khí lạnh thường hoạt động mạnh hơn, dẫn đến nhiều đợt rét đậm và sóng lạnh kéo dài.
Bên cạnh đó, biến đổi khí hậu và hiện tượng nóng lên toàn cầu đã làm thay đổi đặc trưng của mùa đông. Mặc dù nhiệt độ trung bình có thể không quá thấp, nhưng tần suất các hiện tượng thời tiết cực đoan như rét hại, tuyết rơi trái mùa hay không khí lạnh đột ngột lại có xu hướng tăng lên.
Tục ngữ xưa nhắc chúng ta biết tôn trọng và quan sát thiên nhiên, còn khoa học hiện đại giúp dự báo và ứng phó hiệu quả hơn. Vì vậy, dù mùa đông năm nay có thể không lạnh kéo dài trên diện rộng, chúng ta vẫn cần chuẩn bị và cảnh giác trước những biến động bất thường của thời tiết.
