Dân gian Việt Nam có nhiều câu ca dao về lươn, như “mùa hè bổ, lươn đồng là thứ nhất” hay “nhẹ hè, lươn tốt như nhân sâm”, thể hiện lươn được xem là thực phẩm bổ dưỡng.
Tuy nhiên, cũng có câu “dù nghèo cũng không nên ăn lươn vàng”, ám chỉ không phải loại lươn nào cũng ăn được, trong đó nổi tiếng nhất là “lươn trông trăng”.
Vậy lươn trông trăng là gì, và tại sao dân gian kiêng kỵ không ăn?
Theo truyền thuyết, lươn trông trăng là loại lươn đồng lớn hơn bình thường, có hai đặc điểm nổi bật: thích ăn xác động vật chết, như chó mèo ngoài đồng, và thường xuất hiện vào đêm trăng tròn, ngẩng đầu “trông trăng”, nên được gọi là lươn mặt trăng.
Chính vì những câu chuyện này, nhiều người tin rằng lươn trông trăng có độc, ăn phải có thể gây ngộ độc, thậm chí tử vong. Nguồn gốc truyền thuyết này được ghi nhận từ thời nhà Minh ở Trung Quốc, khi một chàng trai ăn lươn trông trăng và chết vì ngộ độc, khiến dân gian lan truyền rằng lươn trông trăng rất nguy hiểm.
Tuy nhiên, đây chỉ là truyền thuyết, và chưa có bằng chứng khoa học nào xác nhận lươn đồng thực sự độc. Ở Việt Nam, việc ăn lươn đồng đã trở thành thói quen từ Nam ra Bắc, và chưa ghi nhận trường hợp nào bị ngộ độc hay tử vong sau khi ăn lươn.
Lươn đồng thường hoạt động nhiều vào ban đêm, đặc biệt là những đêm trăng sáng, nên dễ bắt. Nhiều người lớn tuổi còn truyền tai nhau rằng lươn càng lớn thì càng không ngon, có thể vì liên tưởng đến “lươn trông trăng”, nhưng điều này chủ yếu mang tính truyền thuyết và không có căn cứ khoa học.
Vì sao dân gian khuyên không nên ăn “lươn trông trăng”?
Theo quan niệm truyền thống, lươn trông trăng có thói quen ăn xác thối, gắn liền với chế độ ăn uống tự nhiên của lươn đồng. Lươn là loài ăn thịt khá hung dữ, có thể tiêu thụ cá nhỏ, tôm, ếch, chim, thậm chí cả rắn. Khi thiếu thức ăn, chúng không ngần ngại ăn xác động vật chết như chó, mèo. Những con lươn càng lớn càng tiêu thụ nhiều loại thực phẩm này, nên dân gian cho rằng thịt lươn lớn chứa nhiều vi khuẩn và ký sinh trùng, không thích hợp để ăn.
Ngoài ra, lươn lớn còn được cho là có độc tính cao hơn. Mặc dù độc tố chủ yếu nằm trong máu chứ không phải thịt, nhưng càng lơn, lượng độc tố càng nhiều. Việc nấu chín lươn lớn và loại bỏ hoàn toàn nội tạng, máu cũng trở nên phức tạp hơn. Nếu chế biến không cẩn thận, nguy cơ ngộ độc vẫn cao hơn so với lươn nhỏ.
