Trong văn hóa Á Đông, đặc biệt là tại Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc, rượu và trà không chỉ đơn thuần là đồ uống mà còn mang theo giá trị văn hóa sâu sắc. Cả hai đều hiện diện trong các buổi gặp gỡ, từ tiếp khách lịch sự đến những bữa tiệc thân tình. Nếu trà gắn liền với sự nhã nhặn, tao nhã trong những khoảnh khắc tĩnh lặng, thì rượu lại là biểu tượng của sự gần gũi, ấm áp và kết nối giữa người với người. Tuy nhiên, cách mời và thưởng thức trà - rượu lại khác biệt một cách rõ rệt. Một bên là "trà phải vơi", một bên là "rượu phải đầy". Tại sao lại như vậy?
Trà – Thức uống của sự thư thái và tinh tế
Từ ngàn đời nay, trà vẫn luôn hiện diện trong những buổi tiếp khách đầu tiên, khi câu chuyện còn mới bắt đầu. Người xưa có câu “mời trà trước khi mời rượu”, bởi trà là nhịp cầu mở lời, là sợi dây gắn kết trong những phút giây thanh nhã, nhẹ nhàng. Tuy nhiên, điều thú vị là khi rót trà, người ta thường chỉ rót khoảng 7–8 phần chén. Việc rót đầy chén trà bị coi là thiếu tinh tế, thiếu sự am hiểu về lễ nghi và nghệ thuật thưởng trà.
Vì sao lại không rót đầy, vì sao trà đầy là khinh người?
Bởi trà là thức uống cần được thưởng thức bằng tất cả các giác quan. Từ ánh mắt chiêm ngưỡng màu nước trong xanh, mũi ngửi hương trà thanh khiết, đến môi nhấp nhẹ từng ngụm để cảm nhận vị đậm đà lan tỏa. Nếu rót đầy chén, người thưởng trà khó lòng nâng chén nhẹ nhàng mà không lo bị sóng sánh, thậm chí gây bỏng tay. Hơn nữa, chén trà đầy khiến việc cảm nhận hương thơm trở nên khó khăn, làm mất đi nét thanh cao vốn có của nghệ thuật uống trà.
Trong cái vơi của chén trà lại chứa đầy sự tinh tế. Đó là sự chừa lại một khoảng không trong chén để mời gọi, để khách từ tốn nâng chén, để cuộc trò chuyện được dịu dàng tiếp nối. Trà không phải để uống no, mà để thưởng – và thưởng thì cần chậm rãi, nhẹ nhàng.
Rượu – Biểu tượng của tình cảm nồng ấm và sự kết nối
Ngược lại hoàn toàn với trà, rượu thường xuất hiện trong những buổi tiệc tùng, khi mối quan hệ đã thân thiết, không còn e dè. Rượu mang tinh thần phóng khoáng, hào sảng và thường được rót đầy chén, thậm chí tràn ly mới là biểu hiện của sự chân thành, nhiệt tình.
Người xưa quan niệm, rót rượu lưng chừng là thiếu tôn trọng, là keo kiệt, là chưa “hết lòng” với khách. Khi nâng chén rượu đầy để mời, là đang trao đi lời chúc tụng, tình cảm nồng hậu. Rượu đầy thể hiện sự chan chứa, không toan tính, cũng không dè dặt.
Thậm chí, có tích xưa kể rằng, thời xưa khi rượu có thể bị dùng để hạ độc, việc rót rượu đầy để khi cụng ly rượu tràn vào nhau, như một lời ngầm đảm bảo rằng "nếu có độc, thì cả hai cùng chịu". Một hành động nhỏ thôi, nhưng chứa đựng cả niềm tin và uy tín giữa con người với nhau.
Trên bàn rượu, câu chuyện thường sâu hơn, thật hơn và gần gũi hơn. Không còn những lời khách sáo, thay vào đó là sự mở lòng, là chia sẻ, là gắn kết. Và chính vì thế, rượu cần đầy – để cuộc vui được trọn vẹn, để tình thân thêm đậm đà.
Sự khác biệt trong cách mời: Rót rượu đầy, rót trà vơi
Từ cách thưởng thức khác nhau, cách mời trà và rượu cũng mang những chuẩn mực riêng. Với trà, khi rót chỉ nên rót 7–8 phần chén, tránh rót quá vơi khiến khách ngại ngùng, nhưng cũng đừng bao giờ rót đầy. Với rượu, nên rót đầy chén để thể hiện sự hào sảng, nhưng cũng cần khéo léo tránh làm tràn ra bàn, làm ướt quần áo khách – đó cũng là phép lịch sự tối thiểu.
Chính sự khác biệt đó cho thấy người xưa cực kỳ coi trọng nghi lễ và rất tinh tế trong ứng xử. Trà và rượu tuy chỉ là đồ uống, nhưng lại phản ánh cả một nền văn hóa giao tiếp đậm đà bản sắc phương Đông.
Mời trà và mời rượu trong thời hiện đại – linh hoạt hơn nhưng vẫn giữ cốt lõi
Ngày nay, trong nhịp sống hiện đại, quan niệm về cách uống rượu cũng đã phần nào thay đổi. Nhiều người ý thức hơn về sức khỏe, không còn ép uống đến cạn chén mà chỉ nhấp môi để thể hiện thành ý và cũng không rót đầy tránh sóng sánh. Nhưng với trà, nguyên tắc "trà vơi" vẫn luôn được giữ gìn trong các buổi tiếp khách hay những cuộc thưởng trà riêng tư.
Sự vơi của chén trà không chỉ là một cách rót, mà còn là một nét đẹp truyền thống cần được trân trọng. Và sự đầy của ly rượu – dù có thể điều chỉnh – vẫn mãi mang trong mình tinh thần kết nối, sẻ chia.
