Ngày xưa, khi chữ viết chưa phổ biến, những kinh nghiệm sống và bài học về nhân sinh thường được truyền lại qua lời kể miệng, dưới dạng những câu ca dễ nhớ.
Chúng thường được diễn đạt bằng thể thơ lục bát, không gò bó giai điệu, nhằm giúp người nghe dễ thuộc, dễ nhớ. Trong số đó, nổi tiếng có câu ca dao: “Ở đời có bốn cái ngu/Làm mai, nhận nợ, gác cu, cầm chầu”, nhắc nhở hậu thế tránh xa bốn điều dại dột trong cuộc sống.
Cái ngu “Làm mai”
Ngày xưa, ông bà ta vẫn thường truyền nhau rằng làm mai mối là một trong những chuyện dại dột nhất. “Làm mai” ở đây không phải là những dịch vụ mai mối chuyên nghiệp ngày nay, mà chủ yếu là người quen biết, hàng xóm hoặc bạn bè tự đứng ra giới thiệu để đôi bên nên duyên vợ chồng. Phần lớn chỉ vì tình cảm và có khi chỉ nhận chút quà trà nước cảm ơn.
Thế nhưng, chuyện mai mối không phải lúc nào cũng suôn sẻ. Nếu đôi trẻ sống hạnh phúc thì không sao, nhưng lỡ nảy sinh bất hòa, người làm mai dễ trở thành đối tượng để cả hai bên trách móc vì đã không “nhìn thấu” chuyện nhà người ta. Bởi thực tế, không ai hiểu rõ hết mọi chuyện trong nhà của cả hai bên, và không ít trường hợp người làm mai còn bị chỉ trích nặng nề. Chính vì vậy, từ xưa đã có câu dạy rằng làm mai là một trong những điều ngu dốt cần tránh.
Ngày nay, xã hội cởi mở hơn, nam nữ tự do tìm hiểu trước hôn nhân, vai trò người làm mai đã bớt nặng nề. Nhưng người đứng giữa vẫn cần cẩn trọng, vì chỉ cần bất cẩn cũng dễ gặp rắc rối không đáng có.
Cái ngu “Lãnh nợ”
Cái dại thứ hai chính là đứng ra bảo lãnh, nhận nợ thay người khác. Nếu người vay trả đúng hạn, mọi chuyện tưởng như êm xuôi. Nhưng thường thì người cần vay nợ đều đang gặp khó khăn tài chính, nên rủi ro không trả được rất cao.
Lúc ấy, chủ nợ quay sang bạn để đòi tiền, còn người vay thì oán trách bạn vì đã “vạ lây” vào chuyện của họ. Bạn vừa mất tiền, vừa mất tình, mất cả thể diện với cả hai bên. Chính vì thế, người xưa vẫn thường nhắc nhở không nên đứng ra bảo lãnh nợ cho người khác, vì dễ rơi vào cảnh tự chuốc rắc rối, làm hỏng cả những mối quan hệ tốt đẹp bấy lâu nay.
Cái ngu “Gác cu”
“Gác cu” là thú vui dân dã quen thuộc của người xưa, tuy chỉ mang tính chất giải trí nhưng lại tiêu tốn không ít thời gian, tiền bạc và công sức. Để bẫy được chim cu, người chơi không chỉ phải đầu tư chọn lọc, nuôi dưỡng và huấn luyện chim mồi cẩn thận mà còn phải kiên nhẫn chờ đợi trong thời gian dài.
Thế nhưng, thú vui này cũng đầy may rủi. Có khi cả ngày trời không bắt được con nào, thậm chí chim mồi – con chim đã được chăm sóc kỹ lưỡng – còn có thể bay mất, khiến người nuôi vừa mất công, vừa mất của. Chính vì vậy, người xưa thường cho rằng “gác cu” là một trong những cái ngu, vì nó vừa tốn thời gian lại dễ chuốc lấy thất vọng.
Cái ngu “Cầm chầu”
“Cầm chầu” là phong tục gắn liền với các buổi diễn ca trù, hát ả đào, nơi người tham dự được thể hiện sự thưởng thức bằng cách gõ trống chầu và đưa ra lời khen, chê đối với ca nương hay kép đàn. Người cầm chầu không chỉ cần có hiểu biết sâu sắc về nghệ thuật mà còn phải sẵn sàng chi tiền thưởng.
Tuy vậy, không ít trường hợp người cầm chầu dễ mất lòng vì lời nhận xét của mình. Khen không khéo thì khách khách lại chê thiên vị, chê không khéo thì ca nương phật ý. Chính vì những phiền toái này mà ông bà ta vẫn thường nhắc nhở rằng: tốt nhất không nên dại dột tham gia cầm chầu, vì vừa tốn tiền lại dễ sinh chuyện, mất vui.
