"Có thể vì phải hoàn thành nhiệm vụ, nhưng vì bế tắc, đến hạn rồi mà chưa phá được án thì anh điều tra viên đành phải... ép cung", luật sư Chu Văn Vẻ nói.
May mắn hơn nhiều người oan sai
Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao (KSNDTC) vừa ra quyết định tạm đình chỉ thi hành án tù chung thân đối với phạm nhân Nguyễn Thanh Chấn, xã Nghĩa Trung, Việt Yên, Bắc Giang về tội giết người, vì thủ phạm của vụ án này đã ra đầu thú. Tôi muốn nghe quan điểm của ông về vụ việc này?
Tôi rất bất ngờ và ngạc nhiên. Vì bây giờ, thế kỷ XXI rồi mà vẫn còn vụ việc như thế thì không bình thường, rất đáng buồn. Điều đó cho thấy có thể vẫn còn tình trạng mớm cung, ép cung để đưa ra những chứng cứ thiếu khách quan, giả tạo. Tuy nhiên, cũng chẳng có gì khó hiểu.
Có mâu thuẫn không khi ông bảo bất ngờ mà lại dễ hiểu?
Đây là vụ án đặc thù của tư pháp. Nhưng nó cũng là một trong những minh chứng cho thấy, nền tư pháp của ta đang có vấn đề, xâm phạm thô bạo đến quyền công dân.
Theo ông thì vụ án kiểu như thế này có nhiều không?
Tôi từng làm thẩm phán xét xử, giờ về làm luật sư thì thấy có nhiều vụ họ kêu oan sai lắm! Cũng phải thừa nhận rằng, trường hợp này là may mắn hơn nhiều người đấy.
May mắn ư?
May mắn quá đi chứ. Vì kẻ phạm tội đã ra đầu thú, Viện KSNDTC đã tạm đình chỉ thi hành án với ông Nguyễn Thanh Chấn. Còn bao nhiêu vụ việc khác, kẻ thủ ác chưa thực sự ra đầu thú thì oan sai sẽ vẫn còn thôi.
Ông tin tưởng vụ việc này oan sai bao nhiêu %?
Vì chưa có phiên tòa giám đốc thẩm nên không thể khẳng định được. Tuy nhiên, tôi tin rằng khả năng oan sai rất cao.
Luật sư Chu Văn Vẻ, Văn phòng Luật sư Vì dân nói về vụ tạm đình chỉ thi hành án chung thân sau 10 năm ngồi tù.
Điều tra viên, kiểm sát viên có nhiều động cơ lắm!
Ông vừa nói, nền tư pháp của ta đang có vấn đề. Cụ thể, đó là những vấn đề gì vậy?
Cần nhớ, nếu anh muốn kết tội một người, phải có quá trình khởi tố, có quá trình điều tra. Cơ quan công an điều tra, thu thập chứng cứ. Viện kiểm sát phải kiểm sát việc thu thập chứng cứ, đánh giá chứng cứ ấy có căn cứ hay không rồi mới kết luận điều tra, đưa ra truy tố. Đến phiên tòa sơ thẩm, phúc thẩm phải xem lại tất cả chứng cứ ấy có căn cứ hay không mới kết tội được.
Nhưng thực tế, trong công tác đấu tranh chống tội phạm của mình, điều tra viên, kiểm sát viên có làm đến nơi đến chốn? Trong trường hợp cụ thể mà chúng ta đang bàn, tôi đặt dấu hỏi ở khâu này.
Ông nghi ngờ sự thiếu trong sạch của điều tra viên, kiểm sát viên?
Thực tế thì anh điều tra viên, kiểm sát viên cũng có nhiều động cơ, mục đích khi điều tra một vụ án nào đó lắm! Có thể vì phải hoàn thành nhiệm vụ được giao là anh phải phá được vụ án này, nhưng vì bế tắc, đến hạn rồi mà chưa phá được án thì anh điều tra viên đành phải tìm mọi cách mà có được chứng cứ thôi. Nó cũng giống như căn bệnh thành tích trong giáo dục ấy. Còn anh kiểm sát viên, có khi vì không làm đến nơi đến chốn, có khi cũng vì mục đích gì đó mà anh vội vàng tin ngay những chứng cứ mà điều tra viên đưa lên. Thế là chết rồi! Vậy nên, những vụ việc oan sai xảy ra cũng là dễ hiểu.
Trong những vụ việc xét xử oan sai, liệu có thể quy trách nhiệm được cho ai, thưa ông?
Trước hết phải là điều tra viên. Đồng thời là kiểm sát viên cũng phải chịu trách nhiệm hàng đầu. Còn với thẩm phán cấp sơ thẩm và phúc thẩm cũng có một phần trách nhiệm nhưng nhẹ hơn.
Được vạ thì má đã sưng!
Theo ông thì vì sao những điều tra viên, kiểm sát viên có động cơ không trong sáng nhưng vẫn tồn tại trong ngành tư pháp?
Là bởi cơ chế cả thôi.
Ông có thể nói rõ hơn?
Hồi năm 1991, tôi viết đề tài "Vấn đề quyền con người trong công tác xét xử sơ thẩm án hình sự", sau đổi thành "Nâng cao chất lượng của công tác xét xử sơ thẩm án hình sự: Khắc phục tình trạng vi phạm quyền công dân". Tôi đã đưa ra ý tưởng rằng cần phải đưa tất cả những tinh tú là cán bộ giỏi quay về sơ thẩm để xử đúng ngay khâu đầu tiên, chứ không thể đợi đến khi xử phúc thẩm, giám đốc thẩm mới được minh oan. Bởi khi đó, được vạ thì má đã sưng rồi. Những con người đó nghiệp vụ phải tinh thông, phẩm chất đạo đức cao, phải biết vì con người, tận tụy với công việc.
Nhưng không ai nghe.
Nói như ông thì những người điều tra, truy tố, xét xử ở cấp sơ thẩm hiện nay chưa vì con người?
Nói thế không hẳn vì vẫn có những người tận tâm, tận tụy lắm. Chỉ có một bộ phận "vì mình quên nhân dân" thôi. Đó là những kẻ vô cảm. Vả lại, nó cũng liên quan đến nhiều khâu, cả điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán cấp sơ thẩm cũng phải giữ cái tâm trong sạch, vì dân thì mới mong giảm được oan sai trong xét xử.
Theo ông thì số lượng người "vì mình quên nhân dân" có nhiều không?
Nhiều chứ. Chẳng riêng gì trong ngành tư pháp mà trong cả xã hội đấy.
Kêu gọi lòng "chính nhân quân tử"
Ông đã bao giờ xét xử vụ án nào oan sai chưa?
Có chứ. Cũng không ít đâu. Có vụ tòa án địa phương xử một người hình phạt tử hình. Khi phúc thẩm, tôi đọc hồ sơ và nghi ngờ rằng người đó bị tâm thần. Tôi yêu cầu đưa đi giám định thì đúng thế thật. Người đó buộc phải đưa đi chữa bệnh.
Đây không phải là vụ đầu tiên có dấu hiệu oan sai như thế. Chẳng lẽ không có cách nào để giảm oan sai trong xét xử hay sao?
Có chứ. Muốn vậy phải kêu gọi, giáo dục để những người làm công tác tư pháp nâng cao tính "chính nhân quân tử", biết vì nhân dân mà phục vụ, để khâu đầu vào thật sự sạch. Đồng thời, cơ chế cũng phải chặt chẽ. Đội ngũ thanh tra việc điều tra phải độc lập chứ không thể để trực thuộc Bộ Công an như hiện nay thì cũng sẽ làm giảm được oan sai.
Ở những nền tư pháp văn minh, người ta có riêng loại giấy đặc chủng dành cho điều tra viên, được đánh số tứ tự cho đến khi nào kết thúc điều tra. Anh hạ bút xuống thì không thể lấy ra lấy vào được. Làm như thế mới phản ánh được sự thực khách quan. Nhưng ta chưa làm được vì còn lạc hậu.
